انسان با مرگ از دنیا به عالم دیگری به نام «برزخ» منتقل میشود و روح او در قالب لطیفی به نام «مثال» جای میگیرد. این قالب با جسم مادی تفاوت زیادی دارد و آنچه انسان بعد از مرگ تا قیامت (در برزخ) مشاهده میکند، با بدن مثالی است. بنابراین، سؤال قبر، عذاب قبر و... به همان بدن مثالی مربوط است، نه بدن جسمانی.
فشار قبر برای همه بهجز اولیا و معصومان وجود دارد؛ البته برای عدهای کیفر اعمالشان محسوب میشود و برای بعضی، ملایمتر و بهمنزلۀ کفارۀ گناهان و جبران کوتاهیهاست.
گاهی فاسق و بیایمان بهراحتی جان میدهد و این بهدلیل آن است که اهلعذاب است، اما کارهای خوبی هم کرده و این راحتی جاندادن، پاداش آن کارهای خوب است تا حسابش در همین دنیا تصفیه شود و در آخرت طلبی نداشته باشد و در عذاب بماند.
تا انسان دوران تکامل برزخ را سپری نکند، ورود به عالم دیگر برایش میسر نمیشود؛ در برزخ باید ساخته و پرداخته شود تا آمادگی حضور در قیامت را پیدا کند؛ همچون جنین که اگر در رحم مادر آمادگی جسمی و روحی پیدا نکند، نمیتواند به دنیا بیاید.
امام صادق (ع) دربارۀ ارواح مؤمنان فرمود: «ایشان با هم ملاقات دارند». راوی میگوید: «گفتم: با هم ارتباط دارند؟» حضرت فرمود: «بله، با هم ملاقات دارند و از هم سؤال میکنند و با هم تعارف میکنند (بهگونهایکه) اگر آنان را ببینی، میگویی او فلانی است».
در بعضی از متون دینی برای خوابیدن، آدابی در نظر گرفته شده که شماری از آنها از آداب عمومی محسوب میشوند؛ مانند استحباب وضو گرفتن پیش از خوابیدن، اما بعضی از آداب خوابیدن اختصاصی است؛ مثلاً اگر کسی میخواهد پیامبر (ص)، امامان یا اموات را در خواب ببیند، باید آداب و شروط خاصی را رعایت کند.
اجلی که انسان با آن از دنیا میرود، اجل حتمی و مسمی است. گاهی اجل حتمی با اجل معلق و غیرحتمی یکی میشود و گاهی زودتر یا دیرتر واقع میشود. اجل کسیکه خودکشی میکند، در علم الهی معلوم است؛ یعنی خداوند میداند که او کی میمیرد، اما اجل او اجل غیرحتمی است، چون اگر خودکشی نمیکرد، میتوانست بیشتر زنده بماند.
همۀ حوادث و پدیدههای جهان، مطابق ارادۀ ازلی و قضاوقدر الهی صورت میگیرند. قضاوقدر نیز به این تعلق گرفته که هر موجود یا پدیدهای از راه علل و اسباب خاص خودش به وجود بیاید یا ازبینبرود. مرگ نیز طبق ناموس خلقت و نظام علّی و معلولی رخ میدهد.
در بعضی از روایات به ما دستور داده اند که هرگز از خدا طلب مرگ نکنید، بلکه همیشه از خداوند عمر طولانی ـ که در طاعت و بندگی خدا سپری شود ـ بخواهید.