به گزارش خیمه مگ، آیت‌الله محسن فقیهی، استاد درس خارج حوزه علمیه، در ادامه سلسله مباحث تفسیر خود به تفسیر سوره بقره، آیه ۱۸۶ «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ ۖ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُون؛ وقتی بندگان من از تو درباره من بپرسند به آنان بگو من نزدیک هستیم و دعوت هر دعاکننده را اجابت می‌کنم»، گفت: در اینجا چند نکته مورد توجه است؛ اول اینکه از آیه شریفه استفاده می‌شود هر کسی دعا کند دعای او مستجاب است و هر کسی مرا بخواند او را اجابت می‌کنم؛ این در حالی است که خیلی از دعا‌ها مستجاب نمی‌شود، چرا؟ یک دلیل آن این است که ما خیر را نمی‌خواهیم و یا نمی‌دانیم که خیر است؛ مثلاً برخی افراد وقتی بدی از کسی ببینند فوراً دعا می‌کنند که طرف بیچاره و بدبخت شود و بمیرد، ولی این خیر نیست و ممکن است فرد مرتکب خطا و اشتباهی شود، ولی بعداً توبه کند.

وی با بیان اینکه ما اگر در حق دیگران و خودمان دعای خیر کنیم مانند اینکه افراد دیگر خانه‌دار شوند و ازدواج موفق بکنند و ... در این صورت شرط اول برای اجابت دعا محقق شده است، اظهار کرد: دلیل دیگر هم این است که خالصانه از خدا بخواهیم نه اینکه به هر دری بزنیم و وقتی از همه جا مأیوس شدیم سراغ خدا برویم در حالی که انسان از ابتدا باید خالصانه سراغ خدا برود و به او توکل کند و اگر از ابزار‌ها و دیگران هم برای رفع نیاز و عبور از شرایط بد بهره می‌برد آن‌ها را فاعل مستقل نداند و نشانه لطف خدا بداند.

استاد درس خارج حوزه علمیه بیان کرد: نکته دیگر این است که دعاکننده باید ایمان داشته باشد یعنی اگر کسی تردید داشته باشد و خدا و پیامبر (ص) و معصومین (ع) را درست قبول نداشته باشد، خودش مانع اجابت دعاست و البته معنای دقیق‌تر این است که فرد نسبت به اجابت دعای خودش تردید دارد و ایمان کامل و یقینی ندارد که خدا دعای او را می‌شنود و مستجاب هم خواهد کرد.

وی اضافه کرد: در آیه قبل به بحث روزه ماه رمضان پرداختیم و اینکه خدا فرمود هر کسی این ماه را درک کرد باید روزه بگیرد و یکی از مواردی که در دعا هم به آن توجه شده است درنظرگرفتن شرایط زمان و مکان است یعنی ماه روزه ماهی است که دعا‌های انسان بیشتر مستجاب می‌شود. سحر باعث استجابت بیشتر دعاست و در روایات داریم وقتی باران می‌آید دستتان را برای دعا بلند کنید یا دعا در اعتاب مقدس و امکان مکرمه و مشرفه هم در اجابت دعا مؤثر است. اگر انسان در سحر و غیر آن بکاء و گریه‌ای برایش حاصل شود، همان لحظه برای اجابت دعا توصیه شده است.
معنای دعا

معنای دعا چیست؟ اگر عالی از دانی چیزی را طلب کند، امر نامیده می‌شود و اگر دانی از عالی چیزی را طلب کند دعا است و اگر مساوی از مساوی طلب کند به آن استفهام گویند؛ طلب العالی من الدانی امر و طلب الدانی من العالی سؤال و طلب المساوی من المساوی استفهام؛ نکته دیگر این است که خدا فرمود من قریب هستم. آیا این قرب مادی است یا معنوی؟ و هو معکم این ما کنتم. این تعبیر در سوره مبارکه حدید آمده است که به معنای معیت دائمی خدا با انسان است یا در آیه ۵۶ سوره اعراف فرمود: رحمت خدا قریب من المحسنین» است، اینجا مراد قرب معنوی است نه اینکه خدا جسم باشد.

آیت‌الله فقیهی تصریح کرد: لطف و عنایت و محبت خدا به انسان نزدیک است همچین نکته دیگر این است که چرا در آیه «عَنِّی» و «فَإِنِّی» مفرد آورده شده است در حالی که در آیات متعدد دیگر خدا از ضمیر جمع برای خود استفاده کرده است مانند: انا انزلناه فی ...؛ انا لا نضیع...؛ انا اعطیناک الکوثر و ...؛ گاهی خداوند در مقام قدرت و اقتدار است و قصد دارد آن را به مخاطب منتقل کند، ولی گاهی در مقام رحمت و امتنان است لذا از ضمیر فردی و جمعی استفاده می‌کند لذا در مقام امتنان فرمود عنی فانی. البته گاهی در جایی واسطه هست مانند اینکه ما به ائمه (ع) متوسل می‌شویم از صیغه جمع استفاده می‌کنیم و برعکس.
وجوب دعا و تضرع

وی افزود: حالا دعاکردن از خدا آیا مطلوب است یا نیست؟ خداوند فرموده است: وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ. براساس این آیه شریفه خدا تأکید دارند مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم و اگر کسی از این مسئله رویگردان شود، مستکبر است و جایگاه او در جهنم خواهد بود، زیرا دعا طلب از خداوند است و انسان وقتی از خدا چیزی می‌خواهد یعنی پذیرفته است که در برابر خدا کسی نیست و باید از او درخواست داشته باشد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار کرد: دعاکردن یک شرایط صحت و یک شرایط کمال دارد کما اینکه در نماز هم شرایط صحت و کمال داریم که روایات زیادی در مورد آن هست؛ اول ایمان و دوم اخلاص و سوم مأیوس‌شدن از غیر خداوند است؛ دیگر اینکه چیزی از خدا بخواهیم که شر در آن نباشد و ممکن هم باشد نه امری محال. کسی که دعا می‌کند برای استجابت دعا باید لقمه حرام نخورد لذا در روایت آمده است کسی که مال حرام بخورد، دعایش مستجاب نمی‌شود. این شروطی که گفته شد شرایط استجابت دعا بود.

وی ادامه داد:، اما یکسری موارد هم برای کمال دعاست از جمله اینکه گفته شده است انسان باید وضو داشته باشد یا غسل کند، همچنین باید دعا‌هایی را بگوییم که حضرات معصومین (ع) هم آن‌ها را به نحوی بیان فرموده‌اند؛ باید با استفاده از اسماءالحسنی دعا کنیم و ابتدا صلوات بفرستیم و بعد آن را شروع کنیم که روایات زیادی هم در این باره وجود دارد یا گریه و بکاء کنید و بعد از آن دعا کنید تا بهتر استجابت شود یا دعا در سحر مستجاب است.

دعا در اماکن متبرکه مانند کربلا و نجف و حرم مطهر حضرت معصومه (س) یا دعای بعد از صدقه همچنین ادب‌داشتن در هنگام دعا و اینکه انسان در هنگام دعا دست خود را بلند کند و مخفیانه دعا کند و نیازی نیست آشکارا باشد.
دعا برای همگان

استاد درس خارج حوزه علمیه تصریح کرد: دعا برای همه مؤمنان هم دعای انسان را مستجاب می‌کند و انسان نباید صرفاً حوائج خودش را ببیند کما اینکه در یکسری دعا‌ها به خصوص در ماه مبارک رمضان می‌خوانیم: اللهم اشف کل مریض؛ اللهم سد فقرنا بغناک و ...

وی در خاتمه تأکید کرد: دعا‌ها بیشتر برای تکامل نفس باشد مانند دعا برای عاقبت‌بخیری و دریافت خیر دنیا و آخرت و حوائج شرعیه.