به گزارش خیمه مگ،مسجد همواره در تاریخ اسلام نقشی فراتر از رویکرد دینی و عبادی داشته است؛ جست‌وجویی هرچند گذرا در صفحات تاریخ، پرده از این واقعیت برمی‌دارد که مسجد همواره محل درس و بحث بوده است و بسیاری از اندیشمندان به تأسی از سیره پیامبر(ص) و خاندان مطهرشان، مسجد را جایگاه علم‌آموزی و مناظره قرار داده بودند.
بر همین اساس با توجه به اینکه حجت‌الاسلام دکتر «عسگر دیرباز»، عضو خبرگان رهبری، استاد حوزه و دانشگاه و رئیس سابق دانشگاه قم، چندی است به عنوان رئیس جدید موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران فعالیت دارد، بر آن شدیم با او که تجربه تحصیل و تدریس در دو محیط حوزوی و دانشگاهی را دارد، در رابطه با نقش مساجد در عرصه تعلیم و تربیت گفت‌وگویی داشته باشیم چراکه بسیاری از اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان خود در محیط مسجد پرورش یافتند.
آنچه که در ادامه می‌خوانید حاصل این گفت وگو است:

حجت‌الاسلام «عسگر دیرباز» در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان، با بیان اینکه وقتی تاریخ آموزش و تعلیم وتربیت در اسلام را مورد مطالعه قرار می دهیم متوجه می‌شویم که اولین حلقه‌های درس در مساجد شکل گرفته است، اظهار کرد: این در حالی است که بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی نیز در طول تاریخ اسلام در مسجد شکل گرفتند.

بسیاری از دروس حوزه علمیه در مسجد ارائه می‌شود

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران افزود: بنابراین مساله آموزش از صدر اسلام در مساجد مورد توجه قرار گرفته بود و اکنون نیز در حوزه‌های علمیه مختلف از جمله در نجف، قم، مسجد، اصفهان، شیراز و بسیاری از نقاط دیگر این روند همچنان وجود دارد که مسجد محور تعلیم تربیت باشد؛ برای مثال اکنون در حوزه علمیه بسیاری از دروس سطح عالی در مساجد ارائه می‌شود و طلاب در خانه‌های خدا می‌نشینند و بحث‌ها و گفت وگوهای علمی در حد اعلا انجام می شود.

حجت الاسلام دکتر دیرباز ادامه داد: اما اکنون در روزگار ما با توجه به محدودیت‌هایی که ممکن است در برخی مساجد وجود داشته باشد و از سوی دیگر فراوانی جمعیت نمازگزاران، نمی‌توان برای مسئله آموزش صرفا به مسجد و حسینیه اکتفا کرد؛ باید به لحاظ مکان برگزاری کلاس درس به سایر مراکز نیز توجه داشت.

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: البته باید این رویه را در جامعه گسترش داد که مساله تعلیم و تربیت مبتنی بر مسجد باشد که در این عرصه بارها درخواست کردم که برخی کلاس‌های دانش‌آموزان به ویژه مدارسی که در همسایگی مسجد قرار گرفته‌اند در مساجد برگزار شود؛ همچنان که پیشنهاد کردم گاهی برخی کلاس‌ها در محیط باز و برای مثال در حیاط مدارس تشکیل شود، چون فضای تدریس و تحصیل تاثیر فراوانی بر محصل و دانشجو می گذارد.
وی در ادامه گفت: فضاسازی در روند تحصیل و تدریس در سطح مدرسه، دانشگاه و حوزه از اهمیت بسزایی برخوردار است. معماری این اماکن، تزئین فضای داخلی آنها با نوشته‌ها یا تصاویری از بزرگان و مواردی از این دست باید مورد توجه باشد؛ ما نیز در موسسه حکمت و فلسفه ایران همین رویکرد را اتخاذ کرده‌ایم و افراد در بدو ورود با تابلویی از مدرسه «خان» شیراز مواجه می شوند که ملاصدرا در آن تدریس می کرد؛ این مدرسه همچنان نیز هست و به عنوان یادگاری از محلی است که جناب صدرا در آن تدریس می‌کرد.

مسجد پایگاه احیای تمدن اسلامی است

این استاد حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از مباحث خود با تاکید بر اینکه گذشته چراغ آینده است و باید نقش‌آفرینی مساجد در عرصه تعلیم و تربیت و به ویژه تمدن‌سازی را در روزگار کنونی احیا کنیم، افزود: حقیقتا مساجد می‌توانند کانونی برای احیای تمدن اسلامی باشد؛ به ویژه احیای تمدن اسلامی در قالب نوین خودش که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده است.

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تصریح کرد: تمدن نوین اسلامی در واقع روزآمد شده تمدن اسلامی است. در واقع مراجعه به کارکردهایی که تعلیم و تربیت و مسایل اجتماعی در مساجد پیدا می‌کنند، می‌تواند زمینه‌ساز احیای این سبک تمدنی در روزگار کنونی باشد؛ بنابراین باید کارکردهای مساجد را احصا کنیم و ببینیم کدامیک را می‌توان امروز به مساجد بازگرداند و سپس با شیب ملایمی وارد عمل شویم. به هر روی دوراندیشی و استفاده از تجارب دیگران در این عرصه می‌ـواند بسیار مفید واقع شود.

حیف است مسجد فقط محل مراسم ترحیم باشد

حجت الاسلام دکتر دیرباز گفت: بسیاری از مساجد در شهرهای مختلف سراسر ایران از نظر جغرافیایی موقعیت خوبی دارند و حقیقتا حیف است که از ظرفیت آنها صرفاً برای اقامه نماز جماعت و یا برگزاری مجالس تحریم استفاده کنیم؛ البته که این موارد باید باشد اما غرض این است که نقش مسجد را در زندگی پررنگ‌تر کنیم و از ظرفیت‌های مسجد استفاده بهینه داشته باشیم.

وی افزود: برای مثال مسجد می‌تواند محلی برای برگزاری جلسات مربوط به محله باشد، مسائل اجتماعی و بعضاً برخی آسیب‌های موجود را می‌توان با همفکری اهل مسجد و ساکنان محله رفع کرد. به هر صورت حضور در فضای معنوی مسجد و ارتباطی که بین افراد ایجاد می‌شود زمینه‌ساز اتفاقات پربرکتی خواهد بود که کمترین آن اطلاع افراد از حال و احوال یکدیگر است، چه اینکه رسول اکرم(ص) وقتی شخصی سه روز در مسجد حضور نمی‌یافت سراغش را از سایرین می گرفتند و به دیدارش می رفتند.

ازدواج مسجدی‌ها موفق است

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با اشاره به دیگر کارکردهای مسجد، بیان کرد: آشنایی مردم محله با یکدیگر از جمله برکاتی است که با رفت و آمد به مسجد محقق می‌شود؛ تصور کنید در یک خانواده چندین دختر و پسر زندگی می‌کنند که همگی در آستانه ازدواج هستند، طبیعتاً این حضور در مسجد منجر به آشنایی و معرفی خانواده‌ها به یکدیگر می شوند. اساسا شاید یکی از دلایل بالا رفتن سن ازدواج نیز همین مساله باشد که افراد یکدیگر را نمی‌شناسند و یا به هم اعتماد ندارند، اما شخصی که به مسجد رفت و آمد دارد قطعا مورد اعتماد است و ازدواج‌های مسجدی عمدتا با موفقیت همراه هستند.

حجت‌الاسلام دکتر دیرباز ادامه داد: از سوی دیگر ممکن است در یک محله برخی خانواده‌ها با مشکل معیشت مواجه باشند، یا بیماری داشته باشند که تامین هزینه درمان آن برایشان مشکل باشد، کمک اقتصادی به این خانواده‌ها در سایه‌سار فعالیت های مسجدی می‌تواند بسیاری از مشکلات محله را رفع کند و اینجاست که متوجه می شویم که مسجد میزبان و پذیرای همه اقشار جامعه است از فقیر تا غنی.
وی در مورد نقش مسجد در رفع مشکلات و آسیب‌های اجتماعی در سطح محلات خاطرنشان کرد: ممکن است در برخی محلات سرقت‌هایی رخ دهد، اولین گام مراجعه به نیروی انتظامی است اما می شود اهل محل در مسجد جمع شوند و بررسی کنند که علت این سرقت‌ها چیست، مسایل امنیتی را به کمک یکدیگر رفع کنند و اتفاقا به این شکل همراه و یاور نیروی انتظامی باشند؛ بنابراین رفت و آمد به مسجد و گسترش دایره فعالیت‌های مسجدی می‌تواند در عرصه فردی و اجتماعی اثرات فوق العاده ای داشته باشد.