عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که در سال‌های طولانی دوشادوش سایر فالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.

تولید این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.

همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا بار دیگر با نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم.

در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه بوده‌اند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.

در سی و ششمین قسمت از سلسله گزارش‌های «روایت مهر از نواهای عاشورایی»، سراغ آثار منتشر شده محمد اصفهانی از خوانندگان شاخص موسیقی پاپ کشورمان رفتیم که طی سال های اخیر علاوه بر تولید آثار متعدد و پرطرفداری که در حوزه های مختلف موسیقی اعم از آلبوم، تک آهنگ، موسیقی تیتراژ و کنسرت پیش روی مخاطبان قرار داده، توانسته است خود را به عنوان خواننده‌ای دغدغه‌مند میان مخاطبان معرفی کند.

هنرمندی جامع الاطراف که به دلیل پیشینه معتبر و تخصصی اش در حوزه های مختلف موسیقی فضایی را برای شنوندگان آثارش فراهم ساخته که طی این چند دهه فعالیت هرگز به سمت و سوی تکراری شدن و فراموش شدن از فرآیند تولید و ارائه محصولات موسیقایی کشورمان هدایت نشده و گرچه در این مسیر با فراز و نشیب هایی هم روبرو بوده اما آنچه از محمد اصفهانی و آثارش در دسترس شنوندگان و علاقه مندان موسیقی قرار گرفته، ارائه آثاری مهم و پرمحتوا در حوزه های آیینی، مذهبی، موسیقی کلاسیک ایرانی، موسیقی پاپ و موسیقی دغدغه مند بوده است.

محمدمهدی واعظی اصفهانی ملقب به محمد اصفهانی در سال ۱۳۴۵ از خانواده ای اصفهانی در تهران متولد شد و پس از طی دوران کودکی علاقه مندی هایش به موسیقی نمایان شد و در دوران تحصیل بود که اغلب به عنوان تک خوان و قاری قرآن به فعالیت های موسیقایی در کنار تحصیل همت کرد. او پس از طی دوران ابتدایی، راهنمایی و متوسطه به دانشگاه علوم پزشکی ایران راه یافت و سال ۱۳۷۶ در مقطع دکترا فارغ التحصیل شد. او در کنار تحصیلات عالی پزشکی هیچ گاه علاقه خود به موسیقی را فراموش نکرد و در مکتب استادانی چون محمدرضا شجریان و علی جهاندار به فراگیری تکنیک های مختلف خوانندگی موسیقی ایرانی پرداخت و از آنجا بود که به واسطه این مهارت ها و استعدادی که در عرصه خوانندگی داشت فعالیت های خود را در عرصه موسیقی به صورت جدی آغاز کرد.

البته او این توفیق را داشت تا به واسطه صدا و لحن با کیفیتی که از آن برخوردار بود، با آهنگسازان و هنرمندان صاحب نام عرصه موسیقی از جمله همایون خرم، بابک بیات، فریدون شهبازیان، مجید انتظامی، کامبیز روشن روان و بسیاری دیگر از هنرمندان مطرح موسیقی آلبوم‌ها و پروژه‌های مختلفی را انجام دهد.

این خواننده در سال ۱۳۷۳ با خوانندگی سریال تلویزیونی «آوای فاخته» به کارگردانی بهمن زرین پور رسما وارد مارکتینگ موسیقی شد و از آن زمان در بسیاری از پروژه های مختلف به عنوان خواننده حضور پیدا کرد که از آن جمله می‌توان به پروژه های «یه تیکه زمین»، «ارمغان تاریکی»، «ولایت عشق»، «زیر هشت»، «تا ثریا»، «معصومیت از دست رفته»، «آخرین دعوت»، «پهلوانان نمی میرند»، «وفا»، «بوسیدن روی ماه»، «اخراجی ها» و آثار دیگر اشاره کرد.

«تنها ترین سردار- ۱۳۷۵» به آهنگسازی مجید انتظامی، «گلچین- ۱۳۷۶» به آهنگسازی فریدون شهبازیان، علی بکان، مجید اخشابی، شهریار فریوسفی، منوچهر بیگلری، محمد میرزمانی، «حسرت- ۱۳۷۷» به آهنگسازی فواد حجازی، «فاصله- ۱۳۷۸ » به آهنگسازی بهروز صفاریان - بابک بیات -علیرضا کهن دیری – فواد حجازی و بهنام صبوحی، «ولایت عشق – ۱۳۷۹» به آهنگسازی بابک بیات، «النور- ۱۳۷۹» با همراهی عباس سلیمی، «تنها ماندم- ۱۳۷۹» به آهنگسازی همایون خرم و تنظیم کامبیز روشن روان، «ماه غریبستان- ۱۳۸۰» به آهنگسازی شهریار فریوسفی، علیرضا کهن دیری، فریدون شهبازیان، محمد حقیقی فرد و مجید اخشابی، «نون و دلقک» به آهنگساز ی امیر علیزاده، همایون خرم، آریا عظیمی نژاد، بابک بیات، پیروز ارجمند ، «هفت سین- ۱۳۸۱» به آهنگسازی کامبیز روشن روان، «برکت- ۱۳۸۴» به آهنگسازی پیروز ارجمند، پویا نیکپور، علیرضا کهن دیری، کامیل یغمایی، امیریل ارجمند، «اخراجی ها- ۱۳۸۶» به آهنگسازی فریدون شهبازیان، «حضور ۱- ۱۳۸۶» به رهبری ارکستر بهروز صفاریان، «حضور ۲- ۱۳۸۹» به رهبری ارکستر پویا نیکپور، «بی واژه- ۱۳۹۰» به آهنگسازی پدرام کشتکار، تویجان نیازی، پوریا حیدری، علیرضا کهن دیری، آریا عظیمی نژاد، پویا نیکپور، «شِکوه- ۱۳۹۶» به آهنگسازی علیرضا کهن دیری، مجید اخشابی و پدرام کشتکار آثاری هستند که تاکنون در قالب آلبوم از محمد اصفهانی منتشر شده اند. آثاری که به جرات می توان بسیاری از آنها را جزو بهترین های موسیقی پاپ ایران در دهه های هشتاد و نود دانست. آثاری که توانستند محمد اصفهانی را به عنوان یکی از ممتازترین خواننده های کشورمان معرفی کنند.

اما یکی از مهم ترین دستاوردها و فعالیت هایی که از محمد اصفهانی پیش روی مخاطبان قرار گرفته و اتفاقا نیز با استقبال آنها روبرو شده است مربوط به تولید و ارائه آثاری در حوزه آواها و نواهای مذهبی به ویژه آواهای عاشورایی است که در قالب تک آهنگ های مستقل، موسیقی تیتراژها، آهنگ در آلبوم های مختلف و نماهنگ پیش روی دوستداران و ارادتمندان حضرت سیدالشهدا (ع) قرار گرفته و توانسته تبدیل به یکی از ماندگارترین آثار موسیقایی این عرصه شود. کارهایی که به واسطه حضور یک تیم قدرتمند از ترانه سرا، آهنگساز، نوازنده و تنظیم کننده تبدیل به آثاری مرجع و قابل اتکا شده که می توانند تا مدت ها به عنوان ملودی های مرجع مورد توجه قرار گیرند.

برای شنیدن تک آهنگ «سقای تشنگان» با شعر مرحوم حسان و تنظیم سید محمد میرزمانی اینجا و برای شنیدن قطعه «نوگل نینوا» با شعری از مرحوم حسان و موسیقی و تنظیم فریدون شهبازبان اینجا و برای شنیدن قطعه آکاپلا «محرم ۹۸» به آهنگسازی هادی آرزم اینجا را کلیک کنید.

اتفاقا این وجوه موسیقایی محمد اصفهانی است که با وجود تمام نقدها و نظرات مبتنی بر آموزه های دانشگاهی و موسیقایی که اساسا می تواند روی این آثار مطرح شود، در یک مقطع زمانی موجب شد تا برخی دیگر از خوانندگان مطرح کشورمان هم دست به تولید آثاری بزنند که می توانست در این حوزه مهم موسیقی آیینی حرف های زیادی برای گفتن داشته باشند.

چارچوبی ارزشمند که متاسفانه در سال های اخیر اگرچه با اقبال کمتری از سوی آهنگسازان و بزرگان این عرصه مواجه شده است اما در زمان خود به واسطه دقت و مخاطب سنجی دقیقی که روی محتوای این آثار شده اصفهانی: من فکر می کنم مقوله موسیقی، مقوله نافذِ جذابی است که می توان از این هنر والا بهترین استفاده را کرد و آن ترویج مقوله های انسانی است. پس وقتی من می آیم و ترانه و شعری را به واسطه نام امام حسین انتخاب می کنم، از مسیری می خوانم که بزرگوارانی چون حضرت سیدالشهدا سردمدار یک ایدئولوژی انسانی بودند بود توانست آغازگر جریانی موثر در حوزه موسیقی آئینی باشد. مسیری که اکنون در فراز و نشیب بسیار زیادی قرار گرفته و دربرگیرنده شرایطی شده که کم توجهی به آن می تواند ضررهای جبران ناپذیری به حفظ میراث معنوی موسیقی آئینی وارد کند. چارچوبی که ورود مقوله ای به نام «موسیقی دیجیتال» و بدعت های بی هویتی که بعضا در این چارچوب مشاهده می شود، ارزش کارهای مهم موسیقایی توسط محمد اصفهانی و هم نسلانش را ۲ چندان کرده و می بایست با الهام از آنها و همچنین استعانت از بزرگان عرصه موسیقی به فکر بهبود ماجرا بود.

البته که در چنین مسیری این اعتقاد قلبی خالقان چنین آثاری است که حتی اگر با یک اثر سفارش شده از یک مجموعه یا نهادی روبرو هستند، تلاش کنند آنچه پیش روی مخاطبان قرار می گیرد ملهم از اعتقاد و باور قلبی‌شان باشد. شرایطی که به صورت ویژه در ایام و مناسبت های خاص مذهبی به ویژه ایام سوگواری محرم و صفر جلوه های بیشتری پیدا می کند و می تواند از جهات مختلف موسیقایی و حتی وجوه اجتماعی اش مورد توجه قرار گیرد.

محمد اصفهانی طی یکی از گفتگوهای اخیرش در یک برنامه رسانه ای درباره نحوه ورودش به عرصه خوانندگی آثار آیینی و مذهبی به ویژه ایام سوگواری محرم گفت: ما در کشوری زندگی کردیم و بزرگ شدیم که از کودکی یا از نزدیک در تعزیت و سوگواری حضرت سید الشهدا (ع) سهیم بوده و یا از دور شاهد این آئین های عزیز بودیم. بنابراین من هم از این قاعده مستثنا نبودم و تا آنجا که به خاطر داریم از همان دوران کودکی در جمع یک خانواده مذهبی در مراسم ویژه سوگواری محرم شرکت می کردیم. حتی در زمانی که من محصل مدرسه علوی بودم یا به عنوان قاری در مدرسه حضور داشتم و یا به عنوان نغمه خوان در مراسم و رویدادهایی که پیرامون این موضوع تشکیل می شد برنامه هایی را اجرا می کردم. اتفاقا با همین ویژگی ها بود که بین بچه ها مطرح شدم و برایم باعث افتخار بود که طی آن دوران می توانستم هم زمان با این ایام عزیز سهمی داشته باشم.

برای شنیدن قطعه «فرصت بدرود» با شعر حافظ و قیصر امین پور به آهنگسازی فریدون شهبازبان اینجا و برای شنیدن قطعه «چنگ و نای» با شعری از علی معلم و آهنگسازی محمد بیگلری پور اینجا را کلیک کنید.

این خواننده موسیقی ایرانی همچنین اظهار کرد: به اعتقاد من آنچه من را برای نزدیکی به این ساحت جذب کرد، خلوص، صداقت و راستی امام حسین (ع) بود که می توانیم در همه فرازهای زندگی ایشان مشاهده کنیم. البته این زیاد مطلوب نیست که بسیاری این امام عزیز و گرامی را فقط به واقعه کربلا و جنگ ایشان و یاران با وفایش خلاصه می کنند. [حضرت سیدالشهدا] قبل از واقعه عاشورا ۱۱ سال سکوت کردند و هیچ گاه به فکر جنگ نبودند. پس چرا هر وقت از امام حسین (ع) حرف می زنیم فقط به واقعه جانگداز عاشورا فکر می کنیم. به اعتقاد من این حماسه، فقط بخشی از زندگی ارزشمند امام حسین (ع) بود. ایشان همچون برادر بزرگوارش امام حسن (ع) هیچ گاه جنگ طلب نبودند که اگر بودند کودک شش ماه و خانواده مکرمشان را با خود به جنگ نمی بردند. ایشان شخصیت بسیار بزرگ و ارجمندی داشتند که ای کاش بتوانیم خارج از واقعه جانگذار کربلا روی نحوه زندگی ارزشمندشان هم مطالعه و تمرکز بیشتری داشته باشیم.

وی افزود: نگرشی که به کارهای مذهبی دارم همچنان دربرگیرنده حس و حال متفاوتی است که از ابتدای فعالیت هایم تاکنون آن را با خودم به همراه دارم. من فکر می کنم مقوله موسیقی، مقوله نافذِ جذابی است که می توان از این هنر والا بهترین استفاده را کرد و آن ترویج مقوله های انسانی است. پس وقتی من می آیم و ترانه و شعری را به واسطه نام امام حسین (ع) انتخاب می کنم، از مسیری می خوانم که بزرگوارانی چون حضرت سیدالشهدا (ع) سردمدار یک ایدئولوژی انسانی بودند و این همان مقوله جذابی است که من را همچنان برای خوانش این آثار در کنار سایر تولیداتی که دارم، به سمت خود فرا می خواند.

برای شنیدن قطعه «معصومیت از دست رفته» با آهنگسازی فریدون شهبازبان اینجا را کلیک کنید.

اصفهانی گفت : من می گویم چراغ امام حسین (ع) آن قدر نور قوی دارد که منِ محمد اصفهانی می تواند در آن راه با اعتقاد کامل قدم بگذارد. یعنی همین که کمک کنید در یک فضای خوب یک عده انسان بیایند و درباره انسانی که اخلاق نیکویی دارد، بزرگداشتی را برگزار کنید دربرگیرنده حس و حال خوبی است. یعنی وقتی منِ محمد اصفهانی برای امام حسینی (ع) که او را با این شخصیتی که توصیف کردم، می خوانم حس بسیار خوبی است؛ گویی که مشغول خوانش یک قطعه کاملا انسانیِ محض هستم.

این خواننده موسیقی پاپ در بخش دیگری از گفتگویش بود که با ذکر خاطره ای درباره درک مفاهیم و روایت جانگداز واقعه کربلا عنوان کرد: من وقتی رانندگی می کنم به دلیل حساسیت بسیار زیاد حنجره ام به کولر اتومبیل، معمولا سیستم خنک کننده را خاموش می کنم بنابراین با خودم آب می برم تا وقتی هوای داخل ماشین گرم شد، با باز کردن پنجره ها و نوشیدن آب، این گرما برایم قابل تحمل شود. یادم می آید روزی به قدری هوا گرم بود که ناچار شدم کولرهای ماشین را روشن کنم و به قدری از گرما و حرارت کلافه و مستاصل بودم که همزمان از شدت تشنگی آب را هم خوردم و دقیقا در همین لحظه بود که یادم افتاد این تشنگی کربلا چه داستانی داشت؟

به هر ترتیب محمد اصفهانی از جمله هنرمندان معتبر و دارای شناسنامه موسیقی کشورمان است که آثارش به واسطه همراهی جمعی از بهترین های موسیقی و ادبیات معاصر دربرگیرنده مفاهیم و جذابیت های ارزشمندی است که متاسفانه در سال های اخیر آنچنان که باید کثرت نیافته و می بایست برای رفع این فقدان به فکر راه چاره ای بود. راه چاره ای که طراحی مسیرش دربرگیرنده مولفه های اجتماعی و موسیقایی فراوانی است.