اگرچه مرور تاریخ سینمای ایران حاکی از آثاری است که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به حضرت امام رضا (ع) پرداخته‌اند و سازندگانشان با ساخت چنین آثاری تلاش کرده‌اند به نوعی ارادت خود را به جایگاه ملکوتی آن امام همام (ع) نشان دهند اما در ظرف سینمای ایران هنوز ظرفیت فراوانی برای پرداختن به امام هشتم (ع) وجود دارد. 

اینک همزمان با سالروز شهادت هشتمین امام شیعیان، حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) به مرور اسامی کارگردانان شاخصی می‌پردازیم که آثاری مرتبط با شان و شخصیت حضرت رضا (ع) ساخته و پرداخته‌اند. 

1. مسعود کیمیایی:

مسعود کیمیایی کارگردان برجسته سینما در فیلم مشهور خود یعنی «قیصر» که به عنوان پیشران جریان روشنفکری سینمای ایران شناخته می‌شود، به امام رضا (ع) و اهمیت زیارت ایشان پرداخته است. 

 در این فیلم که در سال 1348 ساخته شده است، «قیصر» به ننه مشهدی قول می‌دهد که او را به مشهد و زیارت امام رضا (ع) ببرد و در پایان فیلم، به قولش عمل می‌کند.

2. پرویز کیمیاوی

مستند «ضامن آهو (ع)» ساخته تحسین شده پرویز کیمیاوی در سال 1350 ساخته شده است. این فیلم برنده جایزه اول منتقدان بین المللی جشنواره مونت کارلو، جایزه ویژه هیئت داوران همین جشنواره و جایزه اول اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های آسیا شده است. «ضامن آهو (ع)» بی‌شک یکی از تأثیرگذارترین آثار تصویری است که در ارتباط با حرم مطهر امام رضا (ع) و زائران آن حضرت ساخته شده است.

این مستند داستان حرم مطهر امام هشتم (ع) و زائران آن را روایت می‌کند که از راه‌های دور و نزدیک برای گرفتن حاجاتشان آمده اند. تصویر درشت پای زائران و مناجات آن‌ها درحالی که دوربین متین فیلمساز با آرامشی خاص، در بخش‌های گوناگون حرم سرک می‌کشد و زیبایی و شکوه آن را به مخاطبان نشان می‌دهد، در زمره تصاویر به یادماندنی این مستند است.

3. مجید مجیدی

در میان مستندهایی که با رویکرد امام رضا (ع) ساخته شد، اثر مجید مجیدی نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این کارگردان مطرح سینمای ایران در سال 1384 مستند رضای رضوان را جلوی دوربین برد.

در خلاصه داستان این مستند آمده است: «رضای رضوان» روایت مردانی است که بی مُزد و منت در حرم امام رضا(ع) مشغول امر کفشداری زائران هستند. این روایت در نهایت به جایگاه این امام بزرگ در دل و جان ایرانیان می‌پردازد.

یکی از قسمت های مستند مجیدی، معرفی مشاغل خادمی در حرم امام رضا (ع) است. حضور افراد مختلف از استادان دانشگاه گرفته تا افراد با جایگاه‌های دیگر به عنوان خادم حرم امام رضا (ع) ازجمله نکاتی است که فیلمساز به آن می‌پردازد.

4. رسول صدرعاملی

رسول صدرعاملی پرکارترین فیلمساز سینمای ایران است که آثاری را با محوریت امام رضا (ع) ساخته است. او در سال 1386 اولین فیلم از سه‌گانه امام رضا (ع) را با عنوان «هر شب تنهایی» جلوی دوربین برد. فیلمی که طی آن فضائل امام هشتم (ع) به صورت ناخودآگاه بر زندگی شخصیت‌های اصلی داستان آشکار می‌شود. در خلاصه این فیلم آمده است: عطیه، نویسنده و مجری یک برنامه رادیویی خانوادگی است. او هر روز به سوالات شنوندگان این برنامه پاسخ می‌دهد و به آنها توصیه می‌کند که چگونه در کنار همسرانشان باشند تا زندگی بهتری داشته باشند. عطیه مریض است و پزشکان به او گفته‌اند که فقط چهار ماه از عمرش باقی مانده است و از این چهار ماه دو ماه گذشته است. او به پیشنهاد همسرش برای زیارت به مشهد مقدس می‌رود اما…

دومین فیلم از سه گانه صدر عاملی، «شب» نام دارد. این فیلم، زمستان 1386 اکران می‌شود و بازیگران مطرحی چون عزت‌الله انتظامی، خسرو شکیبایی و امین حیایی در آن به ایفای نقش پرداخته‌اند. در این فیلم که اصلی‌ترین سکانس‌های آن در محوطه حرم امام رضا(ع) فیلمبرداری شده، استعانت از مقام الهی این امام همام(ع) به شکل بارزتر و صریح‌تری به تصور کشیده می‌شود.

در خلاصه داستان این فیلم آمده است، یک گروهبان مجبور می شود یک شب را در مشهد به همراه مجرم و دستبند سپری کند تا  مجرم را به زندان یکی از شهرها برساند، اما…

سومین فیلم صدر عاملی با محوریت امام رضا (ع) در سال 1388 جلوی دوربین می‌رود. در این فیلم نیز مانند دو اثر قبلی، فضایل امام رضا (ع) بر زندگی روزمره به صورت ملموس بیان شده است. اما در لفافه بیان شده و شیرینی این اتفاق به مذاق مخاطب خوش می‌آید.

داستان این فیلم درباره امیر و مهرانه است. آنها زن و شوهری هستند که اختلاف نظر دارند. ازدواج سه سال پیش آنها یک اشتباه بوده و زندگی دشواری را برایشان ساخته است اما آنها باید یک روز و یک شب بیشتر یکدیگر را تحمل کنند...

5. احمدرضا درویش

فیلم سیــنمــایی «کیــمــیا» در سینمای ایران، کیمیایی است که هرچند از آثار دفاع مقدس به شمار می‌آید، اما نگاه عمیق و لطیفی به فرهنگ رضوی و مشهدالرضا (ع) دارد. در این فیلم که یکی از مطرح‌ترین ساخته‌های احمدرضا درویش است فارغ از جایگاه ایمانی امام رضا (ع)، رأفت به‌عنوان تم غالب بر شخصیت اصلی قصه مستولی شده و نقشی کلیدی را در تصمیم‌گیری بزرگ زندگی رضا (خسرو شکیبایی) ایفا می‌کند.

درویش چهارمین ساخته خود را در سال  73  و درحالی که 33 سال داشت، با بازی زنده یاد خسرو شکیبایی، بیتا فرهی و رضا کیانیان مقابل دوربین محمود کلاری برد. این فیلم 92 دقیقه‌ای داستان دختری به نام کیمیاست که پدرش، رضا، در آغاز جنگ ایران و عراق اسیر می‌شود. 9 سال بعد که رضا از اسارت آزاد می‌شود، کیمیا به مشهد رفته است و آنجا زندگی می‌کند.

«کیمیا» از پرافتخارترین آثار سینمای ایران در جشنواره فیلم فجر است. این اثر جوایز متعددی همچون جایزه ویژه هیئت داوران را از سیزدهمین جشنواره فیلم فجر دریافت کرد.

6. مهرداد فرید

مهرداد فرید در سال 1395، «دعوتنامه» را جلوی دوربین برد.این فیلم در ادامه دیگر آثاری که با محوریت امام رضا(ع) ساخته شده، به تطور معنویت این امام همام (ع) بر نسل‌های امروزی اشاره دارد.

«دعوتنامه» روایت زندگی شخص عاجزی است که در مشهد زندگی می‌کند و کارش غارت زائران حرم امام رضا(ع) و کسب روزی از آن است تا اینکه...

حمیدرضا آذرنگ، میترا حجار و شقایق فراهانی از جمله بازیگران این فیلم هستند.

7. مازیار میری

«به آهستگی»، دومین فیلم بلند مازیار میری، پس از فیلم «قطعه ناتمام» است که به نوعی به تاثیر امام رضا(ع) بر سرنوشت شخصیت‌های قصه اشاره می‌کند. این فیلم در خردادماه سال 1385 در سینما‌های تهران به نمایش درآمد.

در خلاصه داستان فیلم آمده است: سید محمود (محمد رضا فروتن)، کارگر جوشکار خط راه آهن است که در شهر دیگری کار می‌کند. به او خبر می‌دهند که همسرش خانه را ترک کرده است. او به ورامین باز می‌گردد و با خانه خالی از همسر، روبه رو می‌شود. همسرش، فرزند دخترشان را به خانواده پدری سید محمود سپرده و چند وقتی است که بازنگشته. جست‌وجوی شوهر بی‌نتیجه می‌ماند. به دنبال آن، زمزمه‌های خیانت، توسط همسایگان و آشنایان بیشتر او را به مرز جنون می‌کشاند تا این که خبر می‌رسد همسرش را در مشهد دیده‌اند...

این فیلم در بخش مسابقه سینمای ایران و مسابقه سینمای بین‌الملل بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر شرکت کرد و نامزد دریافت سیمرغ بلورین در پنج رشته شد و توانست این جایزه را در دو رشته بهترین فیلم جشنواره سینمای بین‌الملل و بهترین بازیگر مرد (محمدرضا فروتن) از آن خود کند.

8. حمید نعمت‌الله

حمید نعمت‌الله یکی دیگر از کارگردانان مطرح سینمای ایران است که اثری با محوریت امام رضا (ع) ساخته است. این کارگردان در سال 87 تله فیلم «بیا از گذشته حرف بزنیم» را در مقابل دوربین برد. تله‌فیلم محبوبی که به‌واسطه استقبال مخاطبان، به قسمت دوم نیز رسید. این تله‌فیلم در پنجمین جشنواره فیلم رضوی، عنوان بهترین فیلم، فیلمنامه و کارگردانی را از آن خود کرد و در پخش تلویزیونی نیز مورد استقبال مخاطبان بسیاری قرار گرفت. ثریا قاسمی، مهین شهابی، پوراندخت مهیمن، آزیتا لاچینی و فریده سپاه‌منصور، بازیگران این کار هستند.

«بیا از گذشته حرف بزنیم» داستان سه زن سالمند است که به قصد زیارت و سیاحت، عازم شهر مشهد می‌شوند و در آن‌جا اتفاقاتی برای آنها روی می‌دهد که …

9. بهروز شعیبی

ششمین فیلم بهروز شعیبی، با نام «بدون قرار قبلی» سرنوشت پیچیده یک انسان و نحوه دعوت او به مشهد را به طور ملموس به تصویر می‌کشد. این فیلم با استقبال خوب مردم و منتقدان مواجه شد.

داستان فیلم درباره دختری به نام یاسمین است که پس از سال‌ها به دلیل فوت پدرش از آلمان به ایران بازمی‌گردد. پسرش مبتلا به اوتیسم است و همین امر سفر را برای او سخت می‌کند. یاسمین هیچ چیز در مورد پدرش نمی‌داند و علاوه بر این، او از میراثی که پدرش برای او به جا گذاشته شگفت‌زده می‌شود. او در این سفر با مردم آشنا می‌شود و اقامت کوتاهش در زادگاه پدرش و ملاقات با کسانی که پدرش را می‌شناسند، او را به درک جدیدی از انسان و مفهوم مرگ سوق می‌دهد.

10. مهدی کرم‌پور

مهدی کرم‌پور در سال 1388 فیلم «روز هشتم» را جلوی دوربین برد. این فیلم با محوریت 3 شخصیت جلوی دوربین می‌رود که مسائل و مشکلاتی دارند اما این مسائل در سایه توسل به امام رضا (ع) حل می‌شود.

انوشیروان ارجمند، علیرضا خمسه، امیرحسین مدرس، فرزاد حسنی و عسل بدیعی بازیگران این فیلم هستند.

همان‌گونه که در مطلع گزارش نیز اشاره شد،  مرور تاریخ سینمای ایران حاکی از آثاری است که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به حضرت امام رضا (ع) پرداخته‌اند و سازندگانشان با ساخت چنین آثاری تلاش کرده‌اند به نوعی ارادت خود را به جایگاه ملکوتی آن امام همام (ع) نشان دهند اما در ظرف سینمای ایران هنوز ظرفیت فراوانی برای پرداختن به امام هشتم (ع) وجود دارد.