به گزارش خیمه مگ، ازدواج بنیانی مهم در همه ادیان و جوامع است به همین خاطر در کشور‌ها و ادیان مختلف برای آن آداب و رسومی در نظر گرفته شده است که بسیاری از این آداب دارای علت و فلسفه است. با گذر زمان و تغییرات اجتماعی، بسیاری از این رسوم به فراموشی سپرده شده‌اند یا از اهمیت آنان کاسته شده است.

ازدواج در اسلام بسیار مهم دانسته شده است به طوری که پیامبر اکرم (ص) فرمودند با ازدواج نیمی از دین خود را حفظ می‌کنید و در جایی دیگر نیز چ ازدواج را سنت خود دانستند و فرمودند: «لنِّکاحُ سُنَّتِی، فَمَن لَم یَعمَلْ بِسُنَّتِی فَلَیسَ مِنّی؛ ازدواج سنّت من است، هر که به سنّت من عمل نکند از من نیست.»

با توجه به اهمیت ازدواج در دین اسلام، برای آن آداب و احکام متعددی ذکر شده است که یکی از این آن‌ها مهریه است.

مهریه هدیه‌ای از جانب مرد است که در هنگام عقد به زن داده می‌شود. تأکید اسلام بر مهریه، به خاطر بقا و تحکیم نظام خانواده و حفظ حقوق و شخصیت زن است؛ زیرا مهریه سبب تأمین برخی از حقوق زن می‌شود.

مهریه از گذشته تا به امروز تحولات و دگرگونی‌های زیادی را پشت سر گذاشته و دیدگاه‌های مختلفی را نسبت به خود دیده است.

عده‌ای مهریه را پشتوانه‌ای مالی برای زن قلمداد می‌کنند که هرچقدر میزان آن بیشتر پشتوانه‌ای محکم‌تر برای آینده زن است. گروهی دیگر نیز مهریه‌ای را نشانه‌ای از علاقه مرد به زن می‌دانند که سنگین‌تر بودن آن نشان از علاقه فراوان مرد به زن و تضمین خوشبختی شان است. عده‌ای دیگر هم مهریه را توهین و ارزش گذاری مالی نسبت به زن می‌دانند و به جای مهریه خواهان حقوق برابر هستند.

برای بررسی علل و فلسفه مهریه گفت‌وگویی با یک پژوهشگر داشتیم.

بهنوش مهتدی بناب در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، عنوان کرد: پس از تحقق عقد ازدواج، رابطه زوجیت بین زن و مرد ایجاد می‌شود. از این رهگذر اسلام به منظور تحقق سعادت افراد و همچنین استحکام خانواده برای طرفین حقوق و تکالیفی مقرر می‌کند. مهریه یکی از موارد حقوق مالی زن به شمار می‌رود که مرد مؤظف به پرداخت آن است.

وی ادامه داد: بحث از حقیقت مهریه به خاطر بیان شبهاتی که امروزه در مورد کرامت و شخصیت زن مطرح است یکی از مباحث مهم روز محسوب می‌شود. در این مجال این بحث تبیین می‌شود که از دیدگاه قرآن و بررسی کاربرد‌های مهریه در قرآن، حقیقت مهریه چیست؟ آیا مهریه صرفا پشتوانه‌ای برای زن محسوب می‌شود یا نشانه مهرورزی مرد به زن است.

مهریه در یهود

این پژوهشگر اضافه کرد: پرداخت مهریه یکی از سنن بسیار کهن در روابط خانوادگی بشری است که در ادیان مختلف به شیوه‌های گوناگون اجرا می‌شد و مرد چیزی از مال خود به زن یا پدرزن خویش می‌پرداخت. در یهود مبلغی به عنوان «خطوبا» که همسان ریشه خطبه (به کسر اول) یعنی خواستگاری است را به خود زن می‌دادند. [۱]مهریه در عصر جاهلیت

مهتدی بناب افزود: در جاهلیت، پدران و مادران مهر را به عنوان حق الزحمه و «شیر بها» حق خود می‌دانستند. گاهی نیز مهر یک زن را ازدواج زن دیگری قرار می‌دادند به این گونه که مثلا "برادری، خواهر خود را به ازدواج دیگری در می‌آورد که او هم در مقابل، خواهر خود را به ازدواج وی در آورد، و مهر این دو زن همین بود. این نوع نکاح را نکاح «شغار» می‌نامیدند [۲].

وی اظهار کرد: گونه‌هایی از مهریه پیش از اسلام نیز در قانون حمورابی و در میان زرتشتیان و ایران باستان و اعراب و یونانیان وجود داشته است؛ ولی در میان مسیحیان چنین رسمی وجود ندارد.

مهریه در اسلام

معاون پژوهش مدرسه علمیه شهید حسن حاج غفاری بیان کرد: برخی مهریه در اسلام را به عنوان قیمت و بهای زن تصور کردند و زن را به مثابه کالا در نظر می‌گیرند؛ اما این نظریه با دیدگاه اسلام در مورد کرامت و شخصیت زن ناسازگار است.

وی تصریح کرد: با دقت در واژگانی که در قرآن برای مهریه استعمال شده است و همچنین احکامی که در مورد مهریه بیان شده است می‌توان گفت اسلام همیشه کرامت و شخصیت خاصی برای زن قائل است و او را به مثابه کالا در نظر نمی‌گیرد. هر کدام از واژگان مهریه یک بعد از حقیقت مهریه را نمایان می‌کنند.

مهتدی بناب گفت: مهریه در قرآن کریم با واژه‌های «صدقات»، «نحله»، «اجور» و «فریضه» بیان شده است که در واقع کابرد این واژه‌ها از خداوند حکیم اشاره به این دارد که مهریه نشانه‌ای برای صداقت مرد است و نحله بودن آن گویای هدیه و عطیه بودن مهریه است.

وی ادامه داد: از سوی دیگر واژه «اجر» هیچ دلالتی بر بها یا نرخ زن ندارد چراکه مهریه مقابل عوض نیست و «فریضه» بودن، وجه وجوب مهریه را تاکید می‌کند هرچند عطیه بودن نیز از فریضه قابل استفاده است؛ بنابراین مهریه به عنوان قیمت زن نیست؛ بلکه مهریه عطیه‌ای واجب است که صداقت مرد در علاقه و دوستی به همسر را نشان می‌دهد؛ همچنین مهر به عنوان پشتوانه‌ای برای حفظ حقوق زن است که جنبه پشتوانه‌ای مهریه یکی از کارکرد‌های مهم آن محسوب می‌شود که به دلیل شرایط و ویژگی‌های روحی و جسمی زن در خانواده و اجتماع خداوند آن را به زن عطا کرده است.

این پژوهشگر افزود: از سوی دیگر بررسی احکام مهریه نیز از جمله وجوب آن، مالکیت زن، حد و هبه مهریه جنبه احترام به زن و کارکرد مهریه را نشان می‌دهد که اندوخته‏ای برای آینده زن محسوب می‌شود و پشتوانه‏ای برای حفظ حقوق او و از هم نپاشیدن پیمان زناشویی است.

وی یادآور شد: با دقت در واژگانی که در قرآن برای مهریه استعمال شده است و همچنین احکامی که در مورد مهریه بیان شده است می‌توان گفت اسلام همیشه کرامت و شخصیت خاصی برای زن قائل است و او را به مثابه کالا در نظر نمی‌گیرد بنابراین مهریه به عنوان قیمت زن نیست؛ بلکه آن عطیه‌ای برای نشان دادن صداقت مرد است و به دلیل شرایط و ویژگی‌های روحی و جسمی زن در خانواده و اجتماعی جنبه پشتوانه‌ای نیز برای زن دارد.

معاون پژوهش مدرسه علمیه شهید حسن حاج غفاری تاکید کرد: پس مهریه چندین کارکرد همزمان دارد و باعث الفت و انس بیشتر زن و مرد نسبت به همدیگر می‌شود. این نشان دهنده عظمت و برتری دین اسلام نسبت به آیین‌های دیگر است که در عین حفظ کرامت زن، به ویژگی‌ها، نیاز‌ها و لطایف روحی او توجه دارد.