به گزارش خیمه مگ،آخرین روز از دهه تکریم و تعظیم مساجد که مصادف با امروز (دوشنبه، ۳۰ شعبان‌المعظم (۲۱ اسفند)) می شود به عنوان روز «مسجد، کانون نیایش و معنویت» نامگذاری شده و شاید یکی از اصلی‌ترین دلایل در انتخاب این عنوان، توجه هر چه بیشتر اهل مسجد به تحقق ابعاد مختلف دینی در مسجد و ترویج و تبلیغ مولفه‌های مرتبط باشد. بر آن شدیم در راستای بررسی این مساله با حجت ‎الاسلام و المسلمین دکتر «محمد غفوری‌نژاد»، مدیرگروه اسلام و مطالعات تطبیقی ادیان پژوهشکده امام‌رضا(ع) گفت‌وگویی داشته باشیم که در ادامه حاصل آن را می خوانید:

مسجد را مکان مقدسی برای نیایش و معنویت می شناسیم؛ حداقل بین کشورهای مسلمان، اولین کارکرد مسجد را کارکرد عبادی می دانند. اما حتی این جنبه که می‌توان آن را اصلی ترین بُعد فعالیت این مکان مقدس دانست، دستخوش تکرار مکررات شده است، به این معنا که جنبه معنوی و نیایش در مسجد عموما خلاصه به اقامه نمازهای پنج گانه شده است! به نظر شما چگونه می‌توان این حالت را از بین برد به گونه‌ای که مخاطب، اشتیاق برای عبادت و نیایش در مسجد داشته باشد؟

در واقع یکی از مهمترین مولفه‌های مساجد از صدر اسلام تاکنون مردمی بودن است، ما هر چه قدر تلاش کنیم که مساجد را مردمی‌تر کنیم، در جذب اقشار مختلف به موفق‌تر هستیم؛ اگر بخواهم مثال بزنم و واضح‌تر بگویم در حال حاضر اکثر مساجد فقط وقت نماز و آن هم چند ساعت باز هستند و تا وعده بعدی نماز درب‌شان بسته می‌شود؛ حال اگر بتوانیم ترتیبی اتخاذ کنیم که در مساجد دائما باز باشد طبیعتا افراد بیشتری می‌توانند به مسجد مراجعه کنند و آن حالت روزمرگی و تکراری بودن و انحصار استفاده از مسجد برای نمازهای پنج گانه از بین می رود.

از نظر من هیچ اشکالی ندارد که مساجد را برای استفاده عموم باز بگذاریم، هرچه قدر انس با مسجد و رفت و آمد به این مکان مقدس ولو برای کارهای غیرعبادی رونق بیشتری داشته باشد؛ طبیعتا مشتری مساجد برای آن اهداف مقدس دینی بیشتر خواهد شد.

چه فعالیت‌هایی مدنظرتان است و برای تحقق آنها چه پیشنهادی دارید؟

یعنی کارکردهای فرهنگی، اقتصادی برای مسجد تعریف کنیم. البته کارکردهای فرهنگی که که لزوما در ابعاد دینی باشد، چراکه اهمیت دارد بتوانیم امکاناتی را که در مساجد انباشته شده در قاب طرح و ایده در سطح ملی ارایه کنیم. البته باید توجه داشته باشیم که در این راستا باید تبلیغ غیرمستقیم شود؛ امروزه متخصصان امر تبلیغ بر این اعتقادند که تبلیغ به صورت مستقیم اثر کمتری دارد و اگر بتوانیم مساجد را به صورت غیرمستقیم تبلیغ کنیم نتیجه بهتری می گیریم.

ذیل همین بحث به نکته دیگری نیز اشاره می کنم که از اهمیت وافری برخوردار است. اساسا استفاده از تکنولوژی‌ها و فناوری‌های روز نقش مهمی را در جذب افراد به ویژه نسل جوان ایفا می کند. اخیرا به چند مسجد برای سخنرانی مراجعه داشتم حتی مساجد بزرگی که در شمال شهر واقع شده بودند، عجیب بود که از حداقل امکانات از جمله ویدئو پرژکتور بی‌بهره بودند. من فکر می کنم با استفاده از فناوری روز می توانیم جذب افراد به مساجد را بالا ببریم و امکاناتی را برای استفاده از فناوری های جدید فراهم کنیم.

می توان چند سیستم رایانه در مسجد قرار داد و محتوای دینی و فرهنگی را به این وسیله در ساعات خاصی ارایه کرد تا افراد به راحتی امکان دسترسی به این محتوا را داشته باشند. واقعیت آن است کسی که اکنون و در لحظه، حال معنوی خوشی دارد باید برایش برنامه و امکاناتی در مسجد فراهم شود؛ مثلا فرود گوشه ای بنشیند و دعال کمیل یا مناجات شعبانیه را با استفاده از همین تولیدات چند رسانه ایِ مسجدی گوش دهد و زمزمه کند.

می توان فایل‌های صوتی و تصویری از مداحان معروف تهیه و در دسترس مراجعان قرار داد؛ اهمیت دارد که بتوانیم در فعالیت های مسجدی از فناوری روز استفاده کنیم. عصر آینده عصر متاورس است، متاورس یعنی فناوری شبیه سازی فضاهای گوناگون در فضای مجازی، البته نمی خواهم این پدیده را ترویج کنم و بگویم لزوما در واقع پدیده خوبی است و می تواند جایگزین فضای حقیقی شود. معتقدم اولیای مساجد باید خودشان را برای زندگی در دوره متاورس آماده کنند، آینده از آن این فناوری است و بی تردید افرادی توفیق دارند که از هم اکنون به آینده پژوهی بپردازند و ببینند که از این فناوری چه طور می توان به نفع ترویج مسجد و تبلیغ مفاهیم و پیام ها و آموزه های دینی استفاده کرد.

این روزها حرف‌های مختلفی به ویژه در فضای مجازی با این مضمون ارایه می شود که اگر مردم به همنوع خود کمک کنند بهترین عبادت است و می گویند: یاری رساندن به هم نوع بهتر از آن است که نماز بخوانیم و هیچ دستگیری از نیازمندان نداشته باشیم؛ با توجه به آنچه که عنوان شد، چگونه می توان از معبر مسجد این مساله را فرهنگ سازی کنیم که ادای واجباتی نظیر نماز، ارتباطی به جنبه های دیگر نیکوکاری افراد ندارد و در هرحال باید نماز ادا شود وپس از آن به جنبه های دیگر معنویت در زندگی نظیر حمایت از نیازمندان رسید؟

کسانی در عرصه کمک به هم نوعان توفیق بیشتری دارند که اعتقادات دینی قوی‌تری دارند، انگیزه دینی برای هر کاری جزو قوی ترین انگیزه ها محسوب می شود، اگر توفیقات عظیم در نظام مقدس جمهوری اسلامی در طول چهل و پنج سال اخیر در عرصه‌های گوناگون نظیر عرصه علمی، سیاسی، فرهنگی و نظامی، محقق شده و به رتبه‌های بالا دست یافته ایم علت اصلی را باید در این مساله مهم جست وجو کنیم که جوانان ما با انگیزه دینی این فعالیت‌ها را دنبال می کنند؛ در بحث کمک به همنوع نیز همین است؛ اینکه برخی می گویند عبادت به جز خدمت خلق نیست بایدتوجه به این بُعد داشته باشند که خدمت خلق از کسی بر می‌آید که رابطه خودش را با خالق درست برقرار کند، پیامبر اکرم (ص) می فرماید: «اَلْخَلْقُ عِیَالُ اَللَّهِ فَأَحَبُّ اَلْخَلْقِ إِلَی اَللَّهِ مَنْ نَفَعَ عِیَالَ اَللَّهِ وَ أَدْخَلَ عَلَی أَهْلِ بَیْتٍ سُرُوراً» (خلق خدا عیال خدایند و محبوبترین مردم نزد خدا کسی است که به عیال خدا سود دهد و برای خاندانی سرور و شادی فراهم آورد).  

این حدیث حقیقتا انگیزه قوی ایجاد می کند، اگر کسی را دوست داشته باشید تلاش می کنید که به او خدمت کنید، اگر کسی از اعضای خانواده این شخص مشکل داشته باشد به خاطر او به آن عضو خانواده اش کمک می کنید و خدمت می رسانید؛ این حدیث شریف برای ایجاد انگیزه حداکثری برای خدمت به خلق تشبیه زیبایی داشته و می گوید خلایق عیال خدا هستند پس اگر خدا را دوست داری به آنها کمک کن.

در حدیث دیگری نیز امام حسین (ع) می فرماید: «اعْلَمُوا أَنَّ حَوَائِجَ النَّاسِ إِلَیْکُمْ مِنْ نِعَمِ اللَّهِ عَلَیْکُمْ فَلَا تَمَلُّوا النِّعَمَ فَتَتَحَوَّلَ إِلَی غَیْرِکُم‏» (نیازهای مردم به سوی شما از نعمت های خداوند است، از نعمت ها خسته نشوید و به دیگران محوّل نکنید)؛ بنابراین وقتی فردی به شما مراجعه داشت و احساس کردید که رودربایستی دارد؛ این در واقع نعمتی است که خداوند به سوی شما فرستاده و باید شکرگذار نعمت باشید و خوشحال.

بنابراین افرادی که ارتباط با خالق خود دارند و دین دار هستند، توفیق بیشتری در دستگیری از خلق خدا دارند، در مقابل کسانی که اعتقاد و انگیزه دینی ندارند بسیار اندک توفیق خدمت به خلق پیدا می کنند؛ این مساله را می توان در بررسی آماری نشان داد، می توان به صورت مستند نشان داد که اعتقادات و التزامات دینی چه نقش پررنگی در خدمت رسانی به مخلوقات خدا دارد، لذا اینکه بگوییم به جای نماز برو به خلق خدمت کن، مغالطه است و پاسخ اش آن است که کسی که اهل نماز نباشد انگیزه اش هم برای خدمت به خلق قوی نیست.

به نظر شما برای پیوند و آشتی دوباره بین مسجد و اقشار مختلف جامعه باید چه اتفاقاتی بیفتد تا دوباره شاهد مرکزیت مساجد در سطح محلات و جامعه شویم؟ 

فکر می کنم عامل اساسی در تحقق این مقصود اولیای مساجد هستند، اولیای مساجد اعم از امام جماعت، اعضای هیات امنا و ...، هرچه قدر این افراد مردمی تر باشند مسجد مرکزیت بیشتری پیدا می کند.

البته نگاه اولیای مسجد به این مکان مقدس و موقعیتی که این افراد در مسجد دارند بعضا نیازمند اصلاح است، کسی که به عنوان معتمد محله مسئولیتی در مسجد می گیرد، امام جماعت مسجد می‌شود، رئیس یا عضو هیات امنا می شود یا حتی خادم مسجد می شود باید خود را مسئول بداند. در این افراد باید چنین نگرشی وجود داشته باشد که مردم را به مسجد دعوت کنند؛ در واقع هرکاری که باعث شود افراد بیشتری در مسجد حضور یابند را باید سرلوحه فعالیت های خود قرار دهند و به نظرم مراکز متولی امور مساجد باید یک سری دوره های آموزشی و تربیتی برای اولیای مساجد طراحی بکنند، البته کار سختی است و معمولا کسانی که متصدی امور مساجد هستند به دوره کهولت سن رسیدند و ایجاد و تغییر و تحول در آنها اندکی دشوار است اما معتقدم که برای نسل آینده می توان این کار را انجام داد؛ به این معنا که برای جوانانی که با مسجد ارتباط دارند برنامه ریزی کرده و دوره های آموزشی و مهارتی را برایشان برگزار کنند که این مهم در صورتی محقق می شود که یک سری مهارت های ارتباطی با این گروه های سنی به ائمه جماعات آموزش داده شود.

نکته دوم استفاده از تجارب اولیای مساجد موفق است، باید شبکه ارتباطی بین اولیای مساجد برقرار کنیم تا آنها تجارب خود را در اختیار دیگران قرار دهند و تبادل نظر کرده و تجربیاتی که در عرصه اداره مسجد دارند با یکدیگر به اشتراک بگذارند. به یاد نمی آورم که تاکنون همایش یا گردهمایی با محوریت اولیای مساجد برگزار شده باشد. مسجد علاوه بر امام جماعت، اولیای دیگری هم دارد که می توان آنها را سازماندهی کرد و یک  شبکه نرم افزاری و محتوایی قوی را با استفاده از تجربیات اولیای مساجد موفق طراحی کرد و در اختیار اولیای مساجد گذاشت. تصور می کنم که هنور از ظرفیت مساجد به اندازه ای که بایسته است استفاده نمی کنیم، مسجد باید پاتوق افراد شود و همان طور که پیش تر اشاره کردم تبلیغ غیرمستقیم در این عرصه بسیار می‌تواند تاثیرگذار باشد.