به گزارش خیمه مگ،هشتمین روز از دهه تکریم و تعظیم و مساجد مصادف با ۲۸ شعبان  و  ۱۹ اسفند است که امسال به عنوان روز «مسجد، کانون همدلی نوجوانان» نامگذاری و شناخته شده است. همان‌طور که می‌دانیم اقشار و گروه‌های سنی مختلفی در مسجد حضور می‌یابند اما در این بین نوجوانان و جوانان از اهمیت بسزایی برخوردار هستند چراکه آینده‌سازان این جامعه‌ هستند و تربیت و سوق دادن آنها به سوی سرچشمه معارف ناب دینی و فرهنگی می‌تواند نوید ساخت جامعه‌ای پویا و دین‌مدار را در سالهای پیش‌رو به ارمغان بیاورد؛ از این رو ارایه برنامه‌هایی متناسب با ذایقه این گروه‌های سنی در مسجد بسیار مهم است. در این راستا با حجت‌الاسلام «مهدی جهان» عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت وگو داشته‌ایم تا عوامل جذب مردم به ویژه نسل جوان را از نقطه نظر نگاه او جویا شویم. در ادامه حاصل این گفت وگو را می خوانید:

حجت‌الاسلام «مهدی جهان» در گفت وگو با خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، با اشاره به اینکه مسجد از دیرباز محل کسب فضایل و معارف دینی بوده است، اظهار کرد: این بدان معناست که از زمان صدر اسلام تاکنون همواره مسجد مکانی برای کسب فضیلت و معارف بوده است، به عبارت دیگر مسجد هم از نظر اخلاقی و هم از جنبه آگاهی‌بخشی تامیین‌کننده هر دو این موارد بود است.

عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد:  با این دیدگاه که اشاره شد مسجد قطعا محلی برای پاکی است، این پاکی و فضیلت همواره با یکدیگر نسبت و قرابت ویژه‌ای در مسجد داشتند چنانکه روایاتی از وجود مردمان پاک و ثابت قدم در مسجد بر این ادعا صحه گذاشته است؛ رسول خدا (ص) فرمود: (انسان های ثابت قدمی هم چون میخ در مساجد وجود دارند که ملائکه الهی با آنان همنشین و مأنوس هستند. هنگامی که از مسجد غایب می شوند، ملائکه سراغشان را می‌گیرند؛ هنگام بیماری از آنان عیادت می‌کنند و چون به کمک نیاز داشته باشند آنان را یاری می کنند)؛ آن حضرت همچنین فرمود: (مساجد بازاری از بازارهای آخرتند، ماده پذیرایی و مهمان نوازی در آنها بخشش و آمرزش الهی است و تحفه و هدیه تقدیمی در آنها بهشت است).

این پژوهشگر با بیان اینکه مساجد همواره محلی برای پاکیِ پاکدستان و پاک شدن مردمان بوده است، تصریح کرد: پاکی و پاکدستی زمانی کامل می شود که دو مولفه علم و آگاهی در آن وجود داشته باشد، به این معنا که علمِ پیشین نسبت به پاکی، و علم به پاکیِ پسینی وجود داشته باشد، یعنی فردی طلب پاکی کند و بخواهد پاکی را به دست بیاورد و از سوی دیگر نسبت به این پاکی آگاهی داشته باشد تا به اقتضای آن علمِ پیشین‌اش دنبال پاکی برود و وقتی که به آن رسید، این پاکی می تواند پاکیِ ثانوی را درست کند.

حجت الاسلام جهان افزود: بنابراین پاکی در این بحث شامل دو مولفه است، نخست پاکی پیشین است یعنی فرد باید مقدماتی داشته باشد و از پاکی پیشینی برخوردار باشد تا از طریق آن به شی برسد و بعد از این مرحله پاکی پسینی حاصل شود؛ علم نیز دقیقا به همین شکل است، یعنی علم پیشینی و علم پسینی داریم؛ البته همه این موارد از آن جهت مطرح شد که به این نکته برسیم که اگر کسی مسجدی هم نباشد می‌تواند صاحب درجه‌ای از معرفت و پاکی باشد اما بعد از اینکه به مسجد آمد به درجه‌ای از معرفت و پاکی بیش از آنچه که داشته خواهد رسید؛ در نتیجه پاکی قبل از آمدن به مسجد و بعد از آمدن به مسجد مطرح است که ناشی از ماهیت مسجد است و باید به این مساله ذیل بحث توجه داشته باشیم.

وی گفت: از سوی دیگر اگر کسی در مسجد نباشد دلیل بر آلودگی او نیست، اگر کسی به مسجد بیاید و طریق مسجد را صحیح رعایت کند می‌تواند به پاکی و آگاهی ثانویِ دیگری دست پیدا کند البته مشروط به اینکه با آفتی برخورد نکند، لذا مسجد چنین خاصیتی را دارد؛ اما در مقابل این پاکی، آلودگی و لعن قرار گرفته است، پیامبر (ص) می فرماید: (ملعون است کسی که مسجد را تعظیم نکند). آلودگی نقطه مقابل پاکی و طهارت است، علم و آگاهی منشا پاکی وطهارت و جهل و نادانی منشا آلودگی و لعن نبوی می شود، یعنی کسی که پاکی و طهارت را در مساجد می‌یابد آگاهانه و از روی معرفت به مسجد می‌آید و در نهایت معرفت ثانوی دیگری در مسجد می یابد، پس مسجد از پاکی شروع و به پاکی دیگری ختم می شود، همچنین مسجد از آگاهی آغاز و به آگاهی دیگری ختم می شود.

عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: در اعصار مختلف مردمان اهل مسجد همواره شادی، سرزندگی و خوشحالی در زندگی خود داشتند اما کسانی که اهل مسجد نبودند عمدتا رخوت و بی حالی و بی رمقی داشتند، در این دوران نیز اگر کسی اهل مسجد نباشد و رفت و آمدی به این مکان مقدس نداشته باشد عمدتا دلایلی را می آورد از جمله اینکه حوصله ندارم یا تحمل حضور در محیط های اجتماعی را ندارم، در حالی که  انسان ذاتا اجتماعی بوده و زندگی او برای اجتماع است؛ اگر کسی از اجتماع دوری می‌کند یعنی رخوت دارد، این مساله و رویکرد اما (عموما) در مورد اهل مسجد صدق ندارد.

حجت الاسلام جهان در بخش دیگری از مباحث خود در مورد نسبت اهل علم با مسجد اظهار کرد: علم بدون هیچ جهت و نسبتی فی نفسه پاک بوده و از هر آلودگی پاک است؛ چنانکه فیلسوفان می‌گویند: علم، هستیِ محض است و هستی محض آلودگی ندارد؛ یا اهل کلام می گویند: علم نعمت و ودیعه الهی است و خداوند نعمات خود را پاک فرض کرده است؛ البته علم مراتبی دارد نظیر علمِ حضوری، تعقلی، حصولی و انواع دیگرش که در فلسفه و منطق از آن یاد می کنند.

وی ادامه داد: علم نعمت الهی است، هر غفلتی از علم به هلاکت منتهی می شود؛ خداوند در قرآن این غفلت را چنین توصیف کرده است: «...لَا یَسْمَعُونَ بِهَا أُولَٰئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَٰئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ» (گوشهایی ناشنوای حقیقت، آنها مانند چهارپایانند بلکه بسی گمراه‌ترند، آنها همان مردمی هستند که غافل‌اند). این آیه به نوعی اشاره به این دارد که انسان ابزار فهم و کسب علم و اختیار را دارد و اساسا وجه تمایز او با سایر موجودات در همین مولفه ها است، بنابراین اگر انسانی به صورت اختیاری از این ابزار و لوازم خود استفاده نکند در نظام حکمت الهی مقام‌اش از حیوان پایین‌تر می‌آید چراکه از داشته هایش استفاده نکرد و خودش اختیار به رذالت و جهالت داده است.

این پژوهشگر گفت: در نتیجه امر و تکلیف ذاتی انسان توجه به علم است؛ حال از این بحث استفاده می کنم و اشاره ای به برخی نکات که پیش تر اشاره داشتم می کنم از جمله این علم پاک است و مسجد نیز پاک است، دوم اینکه علم ابزار است و مسجد محل پاکان، علم و مسجد ابزار و محلی برای انسان های پاک است بنابراین در اینجا ما هم با علم سر و کار داریم هم با مسجد، هم علم را ابزار پاکی می دانیم و هم مسجد را محل پاکی می دانیم و من از این بخش از بحث به ارتباط میان علم و مسجد می رسم و این سوال را طرح می کنم که اساسا چگونه می توان این دو مولفه را به یکدیگر نزدیک و از سوی دیگر با استفاده از این دو زمینه را برای حضور نوجوانان و جوانان در مسجد فراهم آورد؟

عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: جوانان لوح صافی را دارند و نیازمند به این مساله و رویکرد هستند که بزرگترها به آنها محتوا ارایه کنند، وقتی جوان می‌خواهد محتوایی را بپذیرد ما به عنوان متولیان جامعه دینی باید آنان را به سمت پاکی‌ها حرکت دهیم تا گرفتار لغزش های اجتماعی نشوند؛ قطعا در این بین مسجد که محل پاکی است می‌تواند بهترین جایگاه برای جوانان باشد، از سوی دیگر علم نیز بهترین ابزار برای جوانان است، بنابراین اگر بخواهیم مساجد را گسترش دهیم باید مسجد را به اصل و حقیقت خودش برگردانیم و به وسیله علم، عامل جذب نوجوانان و جوانان شویم؛ اساسا مسجد و علم می توانند جامعه را به سمت پاکسازی حرکت دهند.

حجت الاسلام جهان افزود: باید ماهیت پاک و آراسته مسجد به صورت انسان شناسانه با افراد ارتباط یابد، انسان موجود مهندسی شده است و اساسا خلقت خداوند بدون هندسه نیست، باید سه بُعد انسان‌شناسانه انسان با مسجد متناسب و همراه شود، انسان بُعد علمی، عملی و خلاقیت دارد که این سه باید با مسجد همراه شود، باید علم متناسب با حیات سیاسی و اجتماعی مردم زمانه که نیازهای سیاسی و اجتماعی و روحانی مردم را تامیین کند در مسجد ارایه و در واقع مسجد محل علم شود چراکه علم برای نیازهای انسان است.

وی گفت: مساله دیگر عمل و رفتار است که متولیان مسجد باید به وسیله تقوای فردی، اجتماعی و دینی هر نوع فسادی را از مسجد به طریق اولی دور کنند، یعنی چیزی به نام فساد در اطراف مسجد وجود نداشته باشد، اگر بخواهیم رفتار متناسبی با جوانان داشته باشیم باید متولیان مسجد در حوزه عمل و علم این مساله را نشان دهند تا مسجد منادی علم و تعالی دین باشد.

این پژوهشگر ادامه داد: از سوی دیگر محیط مسجد باید به گونه ای باشد که هر علمی اعم از سیاسی، اقتصادی و ... امکان ارایه و بحث در مسجد را داشته باشد، لازم نیست که حتما در مسجد علم یا بحث سیاسی واحدی ارایه شود، چراکه سلیقه ها متفاوت است؛ یکی از مشکلات فعلی ما این است که بعضا جریان خاص در مسجد حضور دارند در حالی که مسجد می تواند ماوای تفکرات مختلف باشد و اساسا رفتار و رویکرد مسجدی درست آن است که در مقابل همه مسایل نگاهی میانه‌رو ارایه شود.

وی افزود: نکته دیگر توجه به سومین بُعد حیات انسانی یعنی خلاقیت است، انسان همواره در خلاقیت غوطه‌ور است و ابعاد آفرینشگری و خلاقیت منحصر به فردی در انسان وجود دارد که در هیچ موجود دیگری یافت نمی شود، از این بُعد از حیات انسان می توانیم نمونه های فراوانی را اشاره کنیم از جمله شاعری و نوشتن تا اعمال روحانی و ذوقی که فرد در اعمال دینی اش دارد، مثلا نماز شب اش را از دست نمی دهد و سر وقت و با ذوق به جا می‌آورد، در موضوعات مختلف این خلاقیت را می توان پیدا کرد؛ بنابراین مسجد باید سومین بُعد حیات انسانی یعنی خلاقیت را تامیین کند.

عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: بخش دوم بحث من به این مساله بر می گردد که مساجد باید اهل علم را جاری کنند یعنی محل تردد عالمان مختلف با سلایق مختلف باشند، گروه ها و جریان‌های علمی مختلف در مساجد رفت و آمد داشته باشند، این رویکرد بدان معناست که اگر کسی نیاز به اهل علم دارد و پرسشی برایش مطرح است بتواند با حضور در مساجد به پاسخ برسد؛ اگر می‌خواهیم به مسجد تراز و آرمانی برسیم باید دانشمندان و اندیشمندان در مساجد حضور یابند و دانش خود را در مقام پاسخ به سوالات مردم و مراجعه کنندگان ارایه کنند.

وی ادامه داد: سومین مساله ای که در راستای جذب نوجوانان و جوانان و به طور کلی افراد مختلف جامعه به مسجد اهمیت دارد آن است که آفات سیاسی و اجتماعی را از این مکان مقدس دور کنیم، در سطح مساجد نهادهای مختلفی نظیر پایگاه های بسیج، کانون های فرهنگی هنری، دفتر امام جماعت، مرکز قرض الحسنه مسجد و ... هست، هیچ یک از این بخش ها نباید دچار انحراف شوند و هر قسمت باید با نهایت دقت به وظیفه خود بپردازد و همین رویکرد درست منجر به ایجاد انس میان نسل جوان و مسجد می شود.

حجت الاسلام جهان تصریح کرد: اما چهارمین رویکرد در راستای تحقق حضور نسل جوان در مسجد آن است که بتوانیم ابزار متناسب را در مسجد فراهم کنیم، به این معنا که اگر قرار است مسجد محل تردد دایم شود باید انجمن های علمی و و فرهنگی تشکیل شود.

وی افزود: رویکرد دیگر آن است که مسجد محله با نوجوانان و جوانان محله در ارتباط باشد، مسجد نباید صرفا مکانی برای اقامه نماز باشد و در همین ساعات باز باشد،  در این صورت تبدیل به مسجدِ نماز مردم محله تبدیل می شود، اما هدف این است که مسجد تبدیل به مسجد تراز اسلامی شود، شاید اغراق باشد اما اگر بگوییم مسجد ۲۴ ساعت در اختیار مردم باشد اما اگر چنین اتفاقی بیفتد به همان اندازه تبدیل به مامن مردم و به ویژه جوانان خواهد شد.

عضو شورای علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه مسجد باید برای مردم برنامه ساز باشد، افزود: این بدان معناست که مسجد باید برای گروه های سنی مختلف از کودک گرفته تا بزرگسال برنامه داشته باشد و از سوی دیگر ابزار و لوازم جدید تحقق این هدف را نیز فراهم کند، مثلا فضای مجازی، رایانه، ارتباط‌ با فضای مجازی، لوازم نمایشی مناسب، حتی اختصاص سالن برای پخش فیلم های مناسب در مسجد، همه این اقدامات مسجد را متناسب با نیاز مردم به ویژه نوجوان و جوان ایران معاصر  می کند.