به گزارش خیمه مگ، حضرت آيت الله سبحاني در چهارمين نشست كلام و انديشه اسلامي در مدرسه علميه عالي نواب مشهد، با اشاره به سه نوع تأثير زمان و مكان در ايجاد «انقلاب در مصداق»، «انقلاب در ملاك» و «كشف از مصاديق جديد» كه در جلسات گذشته مطرح شده بود، اظهارداشتند: روایات فراوانی دلالت دارند که استفاده از «انفال» برای مردم حلال است و از جمله انفال، جنگل ها و زمین های بایر است.

ايشان با اشاره به اصطلاح "ابحنا لشيعتنا..."، (برای شیعیان خود مباح کردیم...) يادآورشدند: در زمان های گذشته استفاده مردم از انفال، مشکلی در جامعه ایجاد نمی کرد و این به سبب ابتدایی بودن ابزارهایی بود که برای استفاده محدود از انفال به کار گرفته می شد.

معظم له خاطرنشان كردند: بنابراين، در آن زمان محدود کردن استفاده مردم از انفال ضرورتی نداشت؛ اما امروزه که شیوه های استفاده از انفال تغییر کرده ، پیشرفته شده و توان استخراج رشد نموده و طمع انسان به آن افزایش یافته است، ضرورت ایجاب می کند که برای حفظ محیط زیست، با وضع قوانین و نظارت ولي فقيه، جلوی بهره برداری های نامطلوب و سودجويانه گرفته شود؛ زيرا در غير اينصورت ممكن است جنگل، زمين ها، معادن و ... به دست تعدادي از افراد، نابود شود.

ايشان به اصطلاح "الغنائم الحربيه"(غنائم جنگی) و آيه " وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‏ وَ الْيَتامى‏ وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‏ عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَديرٌ " (41)انفال، اشاره نمودند و ابرازداشتند: همه فقیهان معتقدند که غنایم جنگی پس از اخراج خمس آن باید به ترتیب خاصی بین رزمندگان تقسیم شود، اما بايد توجه داشت كه غنایم جنگی در عصری که این دستور صادر شده شامل شمشیر، نیزه، کمان، اسب و ... بوده است و بی شک، تقسیم این موارد بین رزمندگان در آن دوره کار آسانی بوده است.

آيت الله سبحاني با بیان اين مطلب كه امروزه در سایه پیشرفت های شگرف علمی، غنایم جنگی نيز پيشرفت نموده و وسايلي چون توپ، تانک، هواپیما، كشتی و ... توليد شده است، ابرازداشتند: بدون تردید، تقسیم این غنایم میان رزمندگان بسیار مشکل و غیر ممکن است؛ زيرا عموم، شايستگي استفاده از اين وسايل را ندارند.

ایشان در ادامه به نحوه برگزاري حج در طواف بين بيت و مقام ابراهيم اشاره و خاطرنشان كردند: مسلماً طواف ميليوني افراد در اين ايام، ممكن نيست و به همين خاطر دستور به الاقرب فالاقرب مي دهد.

اين مرجع تقليد، با توضيح اين كه کسی که به فتوای فقیهان پیشین در خصوص مسایل مربوط به حج از قبیل طواف خانه خدا، سعی بین صفا و مروه و... بنگرد، در می یابد که امروزه عمل کردن به این فتاوا باعث ایجاد حَرَج شدید بر مردم می شود، يادآورشدند: با افزایش تدریجی کاروان‌های زائران خانه خدا، دیدگاه فقیهان نیز در اجرای این احکام وسیع تر شد و به جواز توسعه در موضوع، فتوا دادند؛ اما نه از باب ضرورت و حرج، بلکه به خاطر این که افقهای جدیدی پیش روی آنها برای استنباط احکام شرعی باز شد.

معظم له در مثالي ديگر، با بيان اين كه در گذشته براساس فتوای فقیهان، انسان بدون هیچ قید و شرطی، به تبع مالکیت زمین، مالک معادن موجود در آن هم می شود، اظهارداشتند: انگیزه ای که برای توجیه این فتوا وجود داشته، سادگی ابزاری بوده که برای این کار استفاده می شد؛ زيرا در آن زمان انسان نمی توانست جز مقداری که تابع زمینش به حساب می آید از معادن استفاده کند.

ايشان افزودند: امروزه با پیشرفت وسایل استخراج معادن، انسان می تواند بر بیشتر از آنچه تابع زمینش می باشد مسلط شود؛ بنابراین در پرتو این پیشرفت، مجالی برای این فتوا نیست که مالک زمین، بدون هیچ قید وشرطی، مالک معدن موجود در زمینش هم بشود.

اين مرجع تقلید گفتند:« البته باید این قید را اضافه کرد که مالک آن مقداری از معدن است که عرفاً تابع زمینش به حساب می آید؛ اما بیش از این مقدار، جزو انفال یا مباحاتی محسوب می شود که تملک آن متوقف به اجازه امام است.

حضرت آيت الله سبحانی در ادامه موارد دیگر از تاثیر زمان و مکان را در اجرای احکام متذکر شدند و با اشاره به حديث امام صادق (ع) درباره احترام به نظر قاضي، افزودند: مطمئناً اين حديث براي پرونده هاي بسيار مشكل امروز كه داراي چند جهت هستند، نيست.

ايشان با تأكيد بر اين كه در زمان‌های گذشته، قضاوت به روش تک دادرسی بوده و قضاوت همه قاضیان به یک درجه، قطعی بوده است، توضيح دادند: این نوع از قضاوت در آن زمان ها اهداف قضاوت را هم تأمین می کرد، ولی امروزه ضروری است که شیوه قضاوت به ويژه در مورد پرونده هاي سنگين و پيچيده، به روش قضاوت جمعی تغییر کند و بر طبق مصلحت زمانه که احتیاط بیشتری می طلبد، دادگاه ها به بخش های مختلف تقسیم شوند.

معظم له با بيان اين كه زمان و مكان، مسائل جديد را ايجاد مي كند و فقيه بايبايد در رويارويي با اين مسائل بي‌سابقه، تحت تعاليم قرآني و حديثي، به حل آن اقدام نمايد، گفتند: دين اسلام، دين خاتم است و بايد موضوعات نوظهور نيز بايد پاسخ داده شود؛‌ از این رو فقیه باید این موضوعات را، هر چند به کمک خبرگان و متخصصان فن، با دقت مطالعه كند و پاسخو باشد.

اين مرجع تقليد، به مسأله نوظهور «بيمه» اشاره نمودند و اظهارداشتند: برخی این موضوع را تحت یکی از عناوین معروف در فقه مثل صلح، ضمان و غیر اینها مورد بررسی قرارمی دهند؛ در حالی که فقیه باید به بررسی این موضوع به همان گونه که بین عقلا رایج است بپردازد.

اين استاد برجسته حوزه علميه، به مثال ديگري از وجود شركت هاي مختلف اشاره و با تقسيم شركت ها به دو نوع اشخاص و اموال، خاطرنشان كردند: فقیه باید در پرتو نصوص و قواعد، حکم این شرکت ها را استنباط کند.

معظم له نتيجه گرفتند: بنابراین مثال‌ها، مشخص شد که تغییر احکام در اثر تغییر شرایط جامعه، تابع اصول و ضوابط صحیحی است و با اصول دیگر منافاتی نداشته و همچنین تغییر احکام در پرتو این اصول و قواعد، با انحصار تشریع به دست خداوند و جاودانگی احکام و دیگر اصول، تعارضی ندارد.

ايشان به مسأله «شبيه سازي حيوان و انسان» اشاره و بيان داشتند: در اين مورد سؤالاتي پيش مي آيد كه قهراً فقيه بايد جوابگو باشد.

حضرت آيت الله سبحاني در ادامه به مسأله تفسير قرآن مجيد و تأثير زمان و مكان در اين مورد پرداختند و با بيان اين كه تأثیر زمان ومکان منحصر به تأثیر آن در استنباط احکام شرعی نیست، خاطرنشان كردند: اين تأثير در مورد قرآن مجيد نيز ديده مي شود؛ زیرا قرآن کریم دارای افق‌های بی انتهایی است که به تدریج یکی پس از دیگری آشکار می شوند.

معظم له با اشاره به آيه « وَ مِنْ كُلِّ شَيْ‏ءٍ خَلَقْنا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ » (49)ذاریات، ابرازداشتند: این آیه به ما می فهماند که همه اشیاء و موجودات جز خداي متعال، مرکب از جوهر و عرض، و ماده و صورتند.

ايشان ادامه دادند: پیشرفت علم، حقیقت زوجیت عمومی مذکور را تفسیر و روشن کرده که هر چیزی از ذرات ریزاتم ترکیب یافته و آن نیز از دو جزء شناخته شده ترکیب شده است.

حضرت آيت الله سبحاني با اشاره به اين مطلب كه قرآن كريم هميشه تازه و بر اساس روايات، اين كتاب الهي براي تمام اعصار نازل شده است، افزودند: هچنانكه زمان در استنباط احکام شرعی نقش دارد، در روشن کردن معانی آیات قرآن مجيد نیز مؤثر است.

ايشان تصريح كردند: هرچه بشر درباره قرآن و فهم تلاش كند، بازهم جاي كار دارد و نمي تواند به عمق آن برسد.

معظم له خاطرنشان كردند: حروف مقطعه از جمله مباحثي است كه مورد بحث مفسران قرار گرفته و امروز مي توان با استفاده از ابزارها و رشد علمي، به دانش هاي بيشتري براي حضور در مسير واقعيت صدور اين حروف، قرار گرفت.

اين مرجع تقلید با طرح اين سؤال كه زمان و مكان در سنت پيامبر (ص) نيز اثر دارد يا خير؟ به صلح امام حسن مجتبي(ع) و قيام امام حسين(ع) اشاره نمودند و يادآور شدند: رسول خدا(ص) نيز گاهي مصلحت را در مماشات و گاهي مصلحت را در جنگ مي دانستند و در جريان حديبيه، صلح نمودند.

معظم له به فتح مكه در سال هشتم اشاره و با تأكيد براين كه اسلام ديني يك بعدي نيست، ابرازداشتند: نتيجه صلح حديبيه،فتح مكه بود.

حضرت آيت الله سبحاني با بيان اين كه زمان و مكان در تصميم گيري متفاوت است، صلح امام حسن(ع) را به خاطر فريب و نيز خستگي مردم از جنگ عنوان كردند و اظهارداشتند: گذشت زمان موجب شد كه چهره امويان نمايان شود و مردم به دلايل قبول صلح آگاه شوند.

ايشان در پايان خاطرنشان كردند: يكي از آثار مؤثربودن زمان و مكان، روي آوردن مردم به اسلام است.