به گزارش خیمه مگ، پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری در بخشی از فعالیت های رسانه ای خود به انتشار احکام شرعی صنف های گوناگون، مطابق با نظرات آیت الله العظمی خامنه ای می پردازد که در شماره های گوناگون تقدیم حضور علاقمندان می گردد.

* احکام معاوضه طلا با طلا

- ربا در معاوضه طلا و نقره

س۱۰۴. منظور از ربای معاوضی چیست؟

ج. ربای معاوضی عبارت است از معاوضه یا فروش کالای پیمانه‌ای یا وزنی به کالای هم جنس دیگر با گرفتن زیادی، اعم از این که زیادی عینی باشد یا حکمی(۱)، به ربای معاوضی ربای معاملی یا ربا در معامله و معاوضه نیز گفته می‌شود.

تبصره: ربای معاملی (معاوضی)، اختصاص به بیع (خرید و فروش) ندارد و شامل هر گونه معامله و معاوضه از قبیل صلح، هبۀ معوّضه و مانند آن نیز می‌شود.

س۱۰۵. آیا در خرید و فروش طلا و نقره ربا محقق می‌شود؟

ج. اگر طلا را به طلا، یا نقره را به نقره بفروشد، (سکه باشد یا زیور آلات) در صورتی که وزن یکی از آنها زیادتر از دیگری باشد معامله حرام و باطل است. ولی اگر طلا را به نقره، یا نقره را به طلا بفروشد، معامله صحیح است، و لازم نیست وزن آنها مساوی باشد.

س۱۰۶. آیا انواع مختلف طلا از قبیل طلای سفید، طلای زرد، طلای ۱۸ عیار و ۲۴ عیار، یک جنس محسوب شده و ربای معاوضی در آن‌ها محقّق می‌شود؟

ج. اگر منظور از طلای سفید همان پلاتین است (چیزی غیر از طلای زرد) پس جنس آن با طلا متفاوت است. ولی اگر منظور همان طلای زرد است که آن را سفید کرده‌اند، یک جنس است؛ و همچنین طلای ۱۸ عیار با طلای ۲۴ عیار یک جنس محسوب می‌شوند، و ربای معاوضی در آنها محقق می‌شود.

س۱۰۷. در مبادله طلا با طلا در صورتی که وزن آنها متفاوت باشد، آیا با ضمیمه کردن یک جنس دیگر به طلایی که وزنش کم می‌باشد معامله را از ربوی بودن خارج می‌کند؟

ج. در فرض مذکور، اگر چیزی ضمیمه می‌شود تا طلای اضافی در مقابل آن قرار بگیرد، و غرض، فرار از ربا نباشد، اشکال ندارد، و معامله ربوی نخواهد بود.

تبصره: معامله ۵ گرم طلا با ۴ گرم طلا به خاطر زیادی، ربا بوده و حرام است؛ ولی اگر ۵ گرم طلا در مقابل ۴ گرم طلا و مقداری پول معاوضه شود صحیح است. چون یک گرم طلای اضافی در مقابل پول قرار می‌گیرد.

س۱۰۸. آیا تمامی شرایطی که برای صحت معاملات طلا شرط شده است، در مورد معاملات نقره هم جاری است؟

ج. طلا و نقره نسبت به شرایط لازم برای صحت معامله و ربوی بودن یا نبودن، یکسان بوده و هیچ تفاوتی با همدیگر ندارند. (۲)

معاوضه طلای دست دوم با طلای نو

س۱۰۹. آیا خرید و فروش طلا به صورتی که امروزه در بازار رایج است، از نظر شرعی صحیح است؟ (یعنی مشتری طلای دست دوم را داده و در مقابل طلای نو می‌خرد.)

ج. اگر طلای دست دوم را به قیمت معیّنی به او بفروشید، و بعد طلای نو را به قیمت معیّن بخرید، اشکال ندارد.

تبصره: اگر معامله جداگانه‌ای برای طلای دست دوّم و معامله دیگری برای طلای نو صورت می‌گیرد، صحیح است. ولی اگر طلای دست دوّم در مقابل طلای نو معاوضه بشود، گرفتن طلا یا پول اضافی جایز نیست. مثلاً معاوضه ۵ گرم طلای کهنه در مقابل ۴ گرم طلای نو صحیح نیست، و همچنین معامله ۵ گرم طلای کهنه و پرداخت مقداری پول در مقابل ۵ گرم طلای نو جایز نیست و ربا می‌شود.

س۱۱۰. اگر طلا فروش قیمت طلای کهنه مشتری را حساب نموده و طلای انتخاب شده از سوی مشتری را هم حساب نموده، و بگوید من این طلای شما را برمی‌دارم، و علاوه بر آن شما باید ۱۰۰هزار تومان دیگر به من بدهید؛ آیا چنین معامله برای مشتری صحیح است؟

ج. اگر مشتری متوجه است که، فروشنده قیمت طلای نو و کهنه را محاسبه نموده و تفاوت قیمت دو معامله را ذکر می‌کند صحیح است، اگر چه از جزئیات معامله اطلاع نداشته، و به سخن فروشنده اعتماد می‌کند. (۳)

س۱۱۱. اگر سازنده جواهرآلات، ۱۰۰ گرم طلای آماده و ساخته شده را به طلافروش بدهد، و همان میزان طلای شکسته و دست دوم گرفته، و مقداری پول هم به عنوان اجرت ساخت بگیرد، آیا این کار از نظر شرعی صحیح است؟

ج. اگر معامله بین ۱۰۰ گرم طلا در مقابل ۱۰۰ گرم طلا بوده و اجرتی هم در مقابل ساخت آن قرار داده شود، مانع ندارد.

تبصره: معامله طلا با طلا در صورتی جایز است که هم وزن باشند در فرض مذکور می‌توان:

۱. طلای شکسته و طلای نو را بر اساس قیمت خودشان معامله کرد تا اشکالی نداشته باشد.

۲. طلا را به هم وزن خودش معاوضه نموده و معامله دیگری بین اجرت و دستمزد آن قرار دهند.

س۱۱۲. اگر زرگر ۱۰۰ گرم طلای کهنه ی خود را به سازنده ی طلا تحویل دهد تا ۱۰۰ گرم طلای نو از او تحویل بگیرد، و هنگام معامله با سازنده ی طلا، شرط کند که به جای أجرت ساخت، هم معادل با مقدار اجرت آن، طلای کهنه (مثلاً ۱۰ گرم) تحویل دهد، آیا این کار صحیح است؟ و اگر طلا گران شود باید أجرت ساخت را بر اساس قیمت قبلی طلا محاسبه نماییم، و یا قیمت فعلی؟

ج ۱: ‌اگر أجرت ساخت را معین کنند، اشکال ندارد.

ج ۲:‌ أجرت ساخت را باید هنگام قرارداد معین کنند، و طبق شرط، معادل همان أجرت تعیین شده، طلا بگیرد.

س۱۱۳. آیا می‌توان ده مثقال طلای خالصِ دست دوم را با ده مثقال طلای غیر خالص (مثلا طلای تزئین شده به نگین) معاوضه کرد؟

ج. طلای خالص در صورتی که سنگین‌تر از طلای غیر خالص باشد، معاوضه صحیح است.

تبصره: در معاوضه طلا با طلا باید هم وزن باشند، ولی اگر یکی از طلاها سنگین‌تر باشد، باید در مقابل آن مقداری پول یا چیز دیگر (مثل نگین) قرار گیرد.

س۱۱۴. اگر مشتری ۳۰ گرم طلای کهنه به زرگر بفروشد تا بعد از ۹ ماه ۳۰ گرم طلای نو از او تحویل بگیرد، آیا این معامله شرعاً صحیح است؟

ج. معامله طلا در برابر طلا، به صورت نسیه، جایز نیست.

خرید و فروش طلای دست دوّم

س۱۱۵. در برخی مواقع طلای خریداری شده از مشتری در حدّ نو می‌باشد، و با پرداخت و آبکاری روی آن، با طلای نو برابری می‌کند، آیا می‌توان آن را به جای طلای نو فروخت؟ آیا اطلاع دادن به مشتری لازم است؟

ج. اگر مشتری طلا را به شرط نو بودن می‌خرد، و یا این که معامله مبتنی بر نو بودن طلا واقع شده، فروش طلای خریداری شده به جای طلای نو جایز نیست. ولکن در صورت فروش، معامله صحیح است، و در صورت جهل مشتری به دست دوّم بودن طلا هنگام معامله، مشتری حق فسخ معامله را دارد.

س۱۱۶. اگر شخصی طلای قدیمی و عتیقه با ارزش را برای فروش عرضه کند، و خریدار(صاحب مغازه) بدون این که به فروشنده طلا (مشتری) اطلاع دهد، آن را به قیمت طلای معمولی بخرد؟ این معامله از نظر شرعی چه حکمی دارد؟

ج. در معامله فریب دادن طرف مقابل جایز نیست. و در فرض سؤال فروشنده طلا می‌تواند با استفاده از خیار غبن، معامله را فسخ نماید.

معاوضه سکّه با سکّه

س۱۱۷. آیا تفاوت وزن در تعویض یک نوع سکه ی طلا به سکه‌ای از نوع دیگر اشکال دارد؟

ج. در معامله طلا به طلا، سکه باشد یا غیر سکه، در صورتی که وزن یکی از آنها زیادتر از دیگری باشد، معامله حرام و باطل است.

س۱۱۸. آیا معاوضه یک سکه طلای بهار آزادی، با دو نیم سکه بهار آزادی اشکالی دارد؟ اگر فروشنده نیم سکه ها، علاوه بر تعویض، خواهان دریافت مقداری پولِ نقد هم باشد، آیا این کار از نظر شرعی صحیح است؟

ج. معاوضه یک سکه در مقابل دو سکه در صورتی که وزن آن‌ها یکسان باشد، صحیح است. ولی گرفتن مبلغ اضافی ربا بوده و حرام است. و معامله باطل خواهد بود.

س۱۱۹. سکه بهار آزادی طرح قدیم با سکه بهار آزادی طرح جدید تفاوت قیمت دارد، در حالی که جنس و مقدار هر دو یکی است. آیا این اختلاف قیمت و دریافت مبلغی اضافی در موقع تعویض این دو نوع سکه، اشکال دارد؟

ج. معاوضه موارد مذکور صحیح نیست؛ در معامله دو سکه هم وزن، گرفتن چیز اضافی ربا بوده، و حرام است. مگر این که معاوضه مذکور در ضمن دو معامله انجام شود، مثلاً سکه بهار آزادی طرح جدید را به فلان مبلغ معین بخرد، سپس سکه بهار آزادی طرح قدیم را به فلان مبلغ معیّن بفروشد، که در این صورت کم و زیاد بودن مبالغ آنها اشکال ندارد.

تعویض نقره با نقره یا طلا

س۱۲۰. آیا می‌توان انگشتر نقره‌ای که شکسته با یک انگشتر سالم معاوضه نمود؟ اگر فروشنده مقداری پول اضافی هم بخواهد، آیا معامله صحیح خواهد بود؟

ج. اگر نقره را به نقره بفروشند، در صورتی که وزن یکی از آنها زیادتر باشد، معامله حرام و باطل است. مگر این که در مقابل نقره‌ای که وزن آن زیادتر است پول یا چیزی پرداخت گردد.

س۱۲۱. آیا در معاوضه مستقیم طلا با نقره، لازم است وزن آن‌ها مساوی باشد تا معامله صحیح شود؟

ج. اگر طلا را به نقره، یا نقره را به طلا بفروشند معامله صحیح است، و لازم نیست وزن آنها مساوی باشد.

---------------------

پی نوشت ها:

۱ . زیاده ی حکمی و عینی: این دو نوع زیاده در بحث ربا مطرح است. در دو مال از یک جنس، گاهی یکی بر دیگری زیاده عینی و حقیقی دارد، مانند یک کیلو گندم در برابر دو کیلو گندم؛ و گاهی چنین نیست، بلکه زیاده، حکمی و معنوی است، مانند یک کیلو گندم نقد در برابر یک کیلو گندم نسیه، یا در برابر یک کیلو گندم با حق سکونت در منزل یا آموختن چیزی.

۱. اگر طلا را به طلا یا نقره را به نقره بفروشد، سکه‌دار باشند یا بی‌سکه، در صورتی که وزن یکی از آنها زیادتر از دیگری باشد، معامله حرام و باطل است.

۳. سؤال جدید : اگر شخصی ۵/ ۲ مثقال طلا برای عوض کردن بیاورد، و قیمتش بر فرض پنج هزار تومان باشد، و در عوض ۲ مثقال طلا بگیرد به قیمت پنج هزار تومان، در این صورت قیمت یکی است، ولی وزن تفاوت می‌کند، آیا اشکال دارد یا نه؟ ج‌ ـ در فرض مرقوم اگر طلا را به قیمتی که توافق کردند بفروشد، و با پول آن، دوباره طلای دیگری به وزن مساوی یا بیشتر یا کمتر بخرد، اشکال ندارد.