به گزارش خیمه مگ، شناخت دین یکی از وظایفی است که بر عهده هر مسلمانی بوده که این راستا در شماره های گوناگون، بخش های مختلفی از مباحث دینی را تقدیم حضور مخاطبان گرامی خواهیم کرد.

* معجزه علمی آیه ۴۱ سوره عنکبوت

خداوند در سوره عنکبوت می‏فرماید: «مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ»[۱] ؛ مثل کسانی که جز خداوند یار و یاوری برای خود برگزیده‏اند، همانند عنکبوت است که برای خود خانه‏ای ساخته است و اگر بدانند سست‏ ترین خانه‏ ها خانه عنکبوت است.

این موضوع را که خانه عنکبوت از نظر مادی و معنوی سست ‏ترین خانه‏ هاست، مطالعات اخیر حیوان شناسی در زمین به اثبات رسانده است.

مفسران در این باره گفته‏ اند: منکرانی که ولایت غیر خدا را پذیرفته‏اند در سستی و ضعف اعتقاد، همانند عنکبوت هستند که برای خود خانه‏ ای ساخته تا در پناه آن آرام گیرد؛ در حالی که خانه او سست‏ ترین خانه ها به شمار رفته، برای پناه جستن، شایستگی ندارد و اگر این منکران می‏دانستند چنین کاری را انجام نمی‏ دادند.

مفاهیم علمی موجود در آیه:

۱. مفرد آوردن عنکبوت

در فرهنگ لسان العرب آمده است: عنکبوت جانور کوچکی است که در هوا و بر روی دهانه چاه، ترکیبی را می‏ بافد. این کلمه مؤنث است؛ اما گاهی در شعر به صورت مذکر هم آمده است. به خانه عنکبوت (عَکدَبَه) گفته می‏شود. فراء می‏گوید: عنکبوت مؤنث است؛ البته برخی عرب‏ها آن را به صورت مذکر هم می‏ آورند. جمع آن عنکبوتات، عَناکِب و عَناکیب و اسم مصغر آن عُنَیکِب است. اهل یمن به آن عَنکَباه می‏گویند؛ گاهی نیز عَنکَباء و عَنکَبوه نامیده می‏ شود. سیبویه با استشهاد به افزودن تاء به عنکبوت آن را عنکباء می‏ نامد و من نمی‏دانم آیا اسم مفرد است یا جمع. ابن اعرابی می‏گوید: عَنکَب مذکر است و مؤنث آن عَنکَبه است. گفته شده است عَنکَب اسم جنس عنکبوت است و عنکبوت هم مذکر و هم مؤنث است. (مبرد) می‏گوید: عنکبوت مؤنث است؛ اما مذکر هم آورده شده است.

نظر غالب آن است که واژه عنکبوت مفرد مؤنث بوده و جمع آن عَناکِب است. نام‏گذاری این سوره به نام عنکبوت – که واژه‏ای مفرد است – به این دلیل است که عنکبوت به صورت فردی زندگی می‏ کند به جز مواقع جفت‏ گیری یا زمانی که تخم‏ها باز می‏شوند. اما در دو سوره نمل و نحل، اسم سوره به صورت جمع آمده است تا بر جمعی بودن زندگی این دو حشره اشاره شود.

۲. إتَّخَذَت بَیتاً (فعل اتخذت مونث است)

این آیه قرآنی به صراحت می‏گوید که عنکبوت ماده به ساخت خانه اقدام می‏کند؛ بنابراین وظیفه ساخت خانه بر عهده عنکبوت ماده است که با غدد ترشح کننده ماده ابریشمی اقدام به ساخت می‏کند؛ هرچند در برخی مواقع عنکبوت نر هم در کار ساخت، ترمیم یا توسعه او را یاری می‏کند با این حال وظیفه مذکور به صورت یک وظیفه محض برای حیوان ماده حفظ می‏شود.

۳. إنَّ أوهَنَ البُیُوتِ لَبَیتُ العَنکَبوتِ‏

این خانه عنکبوت است که سست است نه تارهای آن: اصطلاح (اوهن البیوت) این نکته را مورد اشاره قرار می‏دهد که سستی و ضعف در خانه عنکبوت است نه در تارهای آن. این اشاره قرآنی بسیار دقیق است؛ زیرا تارهای خانه عنکبوت، ابریشمی و بسیار نازکند و میانگین ضخامت هر کدام یک میلیونیم اینچ مربع یا یک چهار هزارم ضخامت یک موی عادی در سر انسان است.

با وجود نازک بودن، تار عنکبوت محکم‏ترین ماده بیولوژیکی است که تاکنون مورد شناسایی قرار گرفته است؛ تارهای ابریشمی سازنده خانه عنکبوت از فولاد هم محکم‏ترند و تنها کوارتز ذوب شده از آن محکم‏تر است. یک تار بلند عنکبوت پیش از پاره شدن تا پنج برابر طول خود کشیده می‏شود و به همین خاطر دانشمندان، نام فولاد بیولوژیک را بر آن نهاده‏اند. استحکام تار عنکبوت ۲۰ برابر فولاد معدنی عادی است و توان آن به ۰۰۰/۳۰ رطل[۲] در اینچ مربع می‏رسد؛ به عنوان مثال اگر یک عنکبوت، تاری به ضخامت انگشت شست می‏ساخت می‏توانست یک هواپیمای جمبو جت را به آسانی حمل کند.

۴. لَو کانُوا یَعلَمونَ‏

این حقایق در هنگام نزول قرآن و حتی تا قرن‏ها پس از آن برای هیچکس شناخته شده نبود؛ بلکه پس از مطالعات گسترده صدها جانورشناس در طول ده‏ها سال، بالاخره در دهه ‏های پایانی قرن بیستم کشف شد، به همین خاطر پروردگار این آیه را با (لو کانو یعلمون) به پایان رسانده است.

بنابراین توصیف قرآنی در مورد خانه عنکبوت به عنوان سست‏ خانه ‏ها که بر پیامبر گرامی اسلام؛ و در میان جامعه‏ ای نازل شده که اکثریت قاطع آن را بی‏سوادان تشکیل می‏ دهند – آن هم هزار و چهارصد سال پیش – چیزی جز پیشی جستن از علم نیست؛ به گونه‏ای که هیچ عاقلی نمی‏ تواند تصور کند منبع قرآن، کسی جز خداوند یکتا باشد.