به گزارش خیمه مگ، تربیت اسلامی از توصیه های بزرگان دین برای مسلمانان است که در شماره های گوناگون، بخش های مختلفی را تقدیم حضور مخاطبان گرامی خواهیم کرد.

* زکات

مقدمه

انسان برترين آفريده خداي مهربان است و براي رسيدن به كمال و سعادت در دنيا و آخرت، به برنامه اي كامل نياز دارد كه همه نيازهاي مادّي و معنوي، روحاني و جسمانيِ زندگي اش را مورد توجه قرار داده و دستورات و راهنمايي هاي لازم را به او بنمايد.

دين اسلام نيز كامل ترين و برترين دين الهي است كه برنامه اي كامل براي زندگي مادي و معنوي انسان ارايه نموده و در تمام امور، دستورات دقيق، و حكيمانه اي مطرح ساخته است،

مثلاً: درباره رابطه فرد با خدا، نماز و روزه را واجب نموده است.

در مورد وظيفه فرد نسبت به انسان هاي ديگر و چگونگي آن، امر به معروف و نهي از منكر را فريضه اي مهم شمرده است.

در زمينه حفظ اتحاد و اجتماع امت اسلام، فريضه عبادي ـ سياسي حج را واجب فرموده و نماز جمعه و جماعت را براي تحكيم پيوند ميان مؤمنين و ارتباط جمعي آنان با پروردگار تشريع كرده است.

در مورد چگونگي كسب و كار، احكام معاملات را توضيح داده و تجارت هاي حلال و حرام را مشخص كرده است.

در مورد درآمدهايي كه انسان ها كسب مي كنند، خمس و زكات را واجب نموده و حتي صحيح بودن نماز را مشروط به اين دانسته كه لباس فرد نمازگزار، از پولي نباشد كه خمس آن داده نشده است.

بنابراين، با دقت در احكام و مسائل شرعي و برنامه هاي جامع دين اسلام، به اين نكته مهم پي مي بريم كه دين اسلام، تنها يك قسمت از زندگي انسان يا يك جنبه از نيازهاي او را مورد توجه قرار نداده، بلكه با عنايت به نيازهاي مختلف آدمي در طول زندگي، احكام گسترده اي را براي او وضع كرده است.

بر همگان روشن است كه عمل به اين احكام و برنامه ها، علاوه بر اهميت توجه و اطاعت بنده نسبت به دستورات خداوند، ثمرات و دستاوردهاي مختلفي هم براي او در دنيا و آخرت دارد.

زكات نيز كه يكي از فروعات دين اسلام مي باشد، احكام و مسايل فراواني دارد كه بر يكايك مسلمانان لازم است در احيا و اقامه احكام آن بكوشند. كساني هم كه حكم وجوب زكات به آنها تعلق مي گيرد، بايد احكام آن را درست و دقيق بياموزند، چراكه اگر به احكام اقتصادي اسلام (به خصوص در مورد زكات و خمس) توجه كرده و بدان عمل كنيم، آثار مثبت آن ها به زودي در زندگي ما آشكار گشته و عواقب و نتايج ناشي از عدم اهتمام به اين فريضه هاي اسلامي، از جامعه ديني ما دور خواهد شد.

در اين نوشتار، پس از بيان اهميت زكات در اسلام و برخي از آثار پرداخت زكات و عواقب عدم پرداخت آن، به احكامي چند از زكات اشاره مي كنيم.

زكات در لغت و قرآن، به معناي «طهارت، پاكيزگي، رشد و نموّ» به كار رفته است. به نقل دانشمند بزرگ شيعه، شيخ محمدحسن نجفي (صاحب كتاب ارزشمند جواهرالكلام):

«زكات عبارت است از خارج كردن قسمتي از دارايي تا بقيه آن با بركات خداوند رشد كند ( و زياد شود) و درجات صاحبش را بالا برد و مال را از حرام و صاحب آن را از صفات ناپسند، پاك گرداند».[1]

اهميت زكات

پيشوايان اسلام زكات را از ضروريات دين و منكر آن را كافر دانسته اند: روزي امام صادق ـ عليه السلام ـ آداب و نحوه اخذ زكات را كه در نامه 25 نهج البلاغه نيز آمده است، از قول حضرت علي ـ عليه السلام ـ نقل فرمود. سپس گريه كرد و فرمود:

به خدا سوگند! حرمت ها را شكستند و به كتاب خدا و سنت پيامبرش عمل نكردند.[2]

امام رضا ـ عليه السلام ـ فرمود:

خداوند به من نعمت هايي داده كه دائماً نگران آن هستم تا حقوقي را كه خداوند نسبت به آن ها بر من واجب كرده است پرداخت كنم. سؤال شد: شما نيز با آن مقام بزرگي كه داريد، به خاطر تأخير زكات از خدا مي ترسيد؟ فرمود: بله![3]

امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود:

خداوند بر اين امت چيزي را سخت تر از زكات واجب نكرده است و اكثر هلاكت امت ها به خاطر نپرداختن آن است.[4]

رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ سوگند ياد كرد كه:

جز مشرك كسي در مورد پرداخت زكات خيانت نمي كند.[5] و نيز فرمود: يا علي، ده گروه از امت من كافر مي شوند؛ يكي از آن ها كساني اند كه زكات نمي پردازند.

رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ در آخرين خطبه خود فرمود:

اي مردم! زكات اموال خود را بپردازيد كه هر كس زكات نپردازد، براي او نه نمازي است و نه حجي و نه جهادي.[6]

در روايات متعدد، زكات به عنوان يكي از پايه هاي دين اسلام شمرده شده است و فرموده اند: بناي دين اسلام بر پنج چيز استوار شده است: نماز، حج، زكات، روزه و ولايت.

از آيات قرآن نيز به دست مي آيد كه زكات در تمام اديان الهي وجود داشته؛ چنان كه حضرت عيسي ـ عليه السلام ـ وقتي در گهواره به سخن آمد و فرمود:

«وَ أَوْصانِي بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ ما دُمْتُ حَيًّا»[7]

خداوند مادامي كه زنده هستم مرا به نماز و زكات سفارش كرده است.

حضرت موسي ـ عليه السلام ـ نيز خطاب به بني اسرائيل مي فرمايد:

«أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ»[8]

نماز را به پا داشته و زكات بپردازيد.

پيامبران ديگر نيز به اين امر سفارش كرده اند:

و آنان را پيشواياني قرار داديم كه به فرمان ما (مردم را) هدايت مي كردند و انجام كارهاي نيك و بر پا داشتن نماز و اداي زكات را به آن ها وحي كرديم. [9]

نكته مهم در اين باره اين است كه نماز و زكات، داراي نقش مؤثر و ارتباطي محكم در شكل دادن به اجتماع پيشرفته اسلامي هستند و بي توجهي به هر يك از آن ها، به ايمان و اعتقادات افراد و محتواي اسلامي جامعه و سير تكاملي آن، آسيب جدي وارد خواهد نمود.

به عنوان نمونه؛ يكي از ويژگي هاي مؤمنين حقيقي ـ كه به رستگاري و سعادت مي رسند ـ پرداخت زكات معرفي شده است:

«وَ الَّذِينَ هُمْ لِلزَّكاةِ فاعِلُونَ»[10]

آيه اي ديگر، دريافت و پرداخت زكات و بر پا داشتن نماز را در زمره وظايف و ويژگي هاي مسئولين و مردم در حكومت ديني آورده است:

«الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ»[11]

و بالاخره در آيه اي ديگر مي فرمايد:

«وَ الْمُقِيمِينَ الصَّلاةَ وَ الْمُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الآخِرِ أُولئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْراً عَظِيماً»[12]

به كساني كه نماز را به پا مي دارند و زكات مي دهند و ايمان به خداي بزرگ و قيامت دارند، پاداشي بزرگ عطا خواهيم نمود.

در كتاب هاي حديثي، سخنان فراواني از امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ در بيان اهميت زكات آمده است. هم چنين جالب است كه بدانيم در روايات ما، براي هر چيز زكاتِ مخصوصي معرفي شده است، مثلاً:

زكات علم و دانش، نشر و ياد دادن آن به ديگران و تلاش براي عمل به آن است.

زكات زيبايي، حفظ عفت و آلوده نكردن خود به گناه است.

زكات سلامتي بدن، كوشش در عبادت پروردگار و روزه گرفتن است.

زكات قدرت، رعايت انصاف نسبت به ديگران است.

زكات توانگري و دارايي، نيكي به همسايگان و صله رحم است.

زكات شجاعت، جهاد در راه خدا است.[13]

در اين جا به برخي از آثار پرداخت زكات و نيز به بعضي عواقب عدم پرداخت آن اشاره مي كنيم:

آثار پرداخت زكات

1. درمان بخل

بخل عيبي است كه عيوب ديگري را به دنبال خواهد آورد: بي اعتنايي به مردم، سنگدلي، عذرتراشي، دروغ پنداشتن ادعاي فقراء، از دست دادن دوستان خوب، گاوصندوقي براي وارثان، تنگ گيري نسبت به خود و بستگان، سوءظن به وعده هاي خداوند، تحقير شخصيت خود در جامعه، اعتماد كردن بر مال خود به جاي توكل بر خدا و... گوشه اي از آثار بخل است. از اين روست كه افرادي كه به فكر خودسازي و اصلاح خويشتن هستند، بايد خود را از اين عيب دور بدارند:

«وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»[14]

«و هر كس را از خوي بخل و حرص دنيا نگاه دارند آنان به حقيقت رستگاران عالمند.»

يكي از امامان معصوم را ديدند كه از اول شب تا صبح، در حالي كه مشغول طواف كعبه بود، تنها يك دعا مي كرد و آن اين بود: خدايا، مرا از بخل دور بدار.[15]

شايد مراد از آيه 103 سوره توبه كه به پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ دستور مي دهد:

«خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ»[16]

«اي رسول ما تو از مؤمنان صدقات را دريافت دار تا بدان صدقات نفوس آنها را از(پليدي و حب دنيا) پاك و پاكيزه سازي.»

زكات اموال مردم را بگير و آنان را پاك كن؛ مراد پاك كردن مردم از مرض بخل و حب دنيا باشد.

امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود:

«من ادّي الزكوة... فقد وقي من الشح»[17]

هر كس زكات مال خود را بپردازد. قطعاً از بخل حفظ شده است.

بخل ناديدن بود اعواض را شاد دارد ديد درّ خوّاض[18] را[19]

2. زكات كليد بركت و زياد شدن رزق

هر يك از كلمات «زكات» و «بركت» و واژه هاي مربوط به آن، 32 بار در قرآن آمده است و اين نشان آن است كه زكات، مساوي بركت است. در قرآن مي خوانيم:

«يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ»[20]

خداوند ربا را محو مي كند، ولي صدقات را رشد مي دهد.

در روايات زيادي مي خوانيم.

«الزكوة تزيد في الرزق»[21]

زكات روزي انسان را زياد مي كند.

جوشش و افزوني زر در زكات عصمت از فحشا و منكر در صلات[22]

3. زكات بيمه كردن مال است

امام كاظم ـ عليه السلام ـ فرمود:

«حصنوا اموالكم بالزكاة»[23]

اموال خود را از طريق زكات بيمه كنيد.[1] . جواهر الكلام، ج 15، ص 3؛ دارالكتب الاسلاميه، ايران.