به گزارش  خیمه مگ، تربیت اسلامی از توصیه های بزرگان دین برای مسلمانان است که در شماره های گوناگون، بخش های مختلفی را تقدیم حضور مخاطبان گرامی خواهیم کرد.

* خدمت به بندگان خدا

از نقاط بسيار حساس در اخلاق اسلامي حسّ تعاون و تعاضد و خدمت به مردم بخصوص خدمت به مؤمنان و صالحان است. از مجموعه تعاليم اسلامي و سيره اولياء ـ عليهم صلوات الله ـ استفاده مي شود كه پس از اداي فرايض، بالاترين وسيله براي تقرّب به خداوند متعال اين خصلت نيكو است. اولياي خداوند همواره در خدمت مردم بودند و شخصاً در رفع حوايج آنان اقدام مي كردند.

از قرآن مجيد استفاده مي شود كه آنچه به سود مردم باشد پايدار و جاويد خواهد بود و آنچه سودمند نباشد، مانند كف بر روي آب، بزودي از ميان مي رود و اثري از آن باقي نمي ماند. خداوند متعال مي فرمايد:

«... فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ كَذلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ»[1]

... اما كف به كناري مي افتد و نابود مي شود ولي آنچه به مردم سود مي رساند (مثل آب يا فلز خالص) در زمين مي‎ماند. خداوند متعال اينچنين مثال مي زند.

امام صادق ـ عليه السّلام ـ در تفسير آيه شريفه «وَ جَعَلَنِي مُبارَكاً أَيْنَ ما كُنْتُ ...»[2]

كه درباره حضرت عيسي ـ عليه السّلام ـ نازل گشته مي فرمايد: مقصود از «جَعَلَني مُباركاً» ، «جعلني نفّاعاً»[3] مي باشد، يعني خداوند عيسي را براي مردم بسيار سودمند قرار داد. در حديث ديگري آمده است: آنگاه كه از رسولخدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ پرسيدند: محبوب ترين مردم كيست؟ فرمود: آن كس كه وجودش براي مردم سودمندتر باشد.[4]

در حديثي ديگر آمده است كه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود:

«الْخلقُ عِيالُ الله فَأحبُّ الْخلق إلي الله من نَفَع عيالَ الله و ادْخل علي اهلِ بيْتٍ سُرُوراً.»[5]

مردم عائله و جيره خواران خداوندند. محبوب ترين آنها نزد خدا كسي است كه سودش به عائله خدا برسد و خانواده اي را خوشحال كند.

رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ فرمود:

«دخل عبْدٌ الْجنَّةَ بِغُصْنٍ من شوكٍ كان علي طريقِ الْمسلمين فَاَماطَهُ عنهُ.»[6]

بنده اي از بندگان خدا در اثر اينكه شاخه خاري را از سر راه مسلمين برداشت اهل بهشت شد.

بعضي از مردم گمان مي كنند كه عبادت تنها به نماز خواندن و روزه گرفتن است و پاره اي از اينان بحدّي در غفلت و ناداني و خودخواهي فرو رفته اند كه اگر در برابر ديدگانشان مردم از گرسنگي جان دهند هيچ متأثّر نمي شوند.

مكرر ديده شده كه اين گونه افراد حتي در مسافرتهاي عبادي مانند زيارت و حج تمام اوقات خود را به زيارت و دعا واعمال مستحبّه فردي مي گذرانند و هيچ كمكي به همراهان و همسفران خود نمي كنند با اينكه مي دانند در ميان آنها افراد ضعيف و ناتوان فراوان وجود دارند كه سخت به كمك و مساعدت نيازمندند. در هر حال، يكي از اسباب سلوك، حسن سلوك با مردم و حس خيرخواهي نسبت به بندگان خدا است و اين احساس، انسان را از خودخواهي و خودبيني باز مي دارد و به اخلاق الهي و ملكوتي متخلّق مي سازد. خداوند تعالي مي فرمايد: همچنانكه خداوند با فضل و رحمت با شما رفتار مي كند شما نيز نسبت به يكديگر داراي فضل و نيكي باشيد (وَلا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ)[7] ، مبادا اين رابطه فطري و الهي را فراموش كنيد.

پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود:

«أنْسكُ النّاس نُسكاً أنْصَحُهُمْ جَيْباً وَ‌اسْلَمُهُم قلباً لِجَميعِ الْمسلمينَ.»[8]

عابدترين مردم آن كسي است كه نسبت به مردم خيرخواه تر از ديگران و نسبت به تمام مسلمين سليم القلب تر و باصفاتر باشد.

بنابراين، اگر مرجع حاجات مردم شديد، خوشحال باشيد كه خدا شما را دوست مي دارد، و چنانچه در خانه يا دفتر كارتان به روي مردم بسته شد و مردم به شما مراجعه نكردند يا نتوانستند مراجعه كنند، بدانيد كه از رحمت خدا محروم شده ايد و بايد به جاي خوشحالي، ناراحت و اندوهگين شويد.

رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد:

نزديكترين شما به من در روز قيامت كساني هستند كه در گفتار راستگوتر و در امانت داري استوارتر و در عهد و پيمان باوفاتر و در اخلاق نيكوتر و نسبت به مردم نزديكتر و خدمتگزارتر باشند.[9]

حضرت اما جعفر صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود:

اي رفاعه! به خدا و محمد و علي ـ عليهما السّلام ـ ايمان نياورده است كسي كه هرگاه برادر مؤمن او براي رفع حاجتي نزد وي بيايد، با چهره باز با او برخورد نكند. اگر بتواند خود حاجت او را برآورد بايد در اين باره به سرعت اقدام كند و اگر نمي تواند، نزد ديگران برود تا حاجت او را برآورده سازد، و اگر كسي غير از اين باشد كه برايت وصف كردم هيچ گونه ولايت و رابطه اي بين ما و او نيست.[10]

پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود:

«إنَّما الْمؤمنون في تَراحُمهم و تَعاطُفِهم بِمنزلةِ الْجَسد الْواحِدِ إذا اشَتَكي مِنْهُ عُضوٌ واحدٌ تداعي لهُ سائِرُ الْجسد بِالْحُمّي والسَّهَرِ.»[11]

مؤمنان از نظر مهرورزي و عطوفت نسبت به يكديگر مانند يك پيكرند كه هرگاه عضوي از آن دچار دردي شود ساير اعضاء (از راه تب و بيداري و ناراحتي) همدردي خود را با آن عضو ابراز مي دارند و به كمكش مي شتابند.

بعيدنيست كه حديث شريف، الهام بخش سعدي شيرازي در شعر معروفش باشد كه مي گويد:

بني آدم اعضاي يكديگرند كه در آفرينش ز يك گوهرند

چو عضوي به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار

تو كز محنت ديگران بي غمي نشايد كه نامت نهند آدمي[12]

از امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل شده است كه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلم ـ در مني خطبه اي ايراد كرد كه در ضمن آن فرمود:

مسلمانان با هم برادرند، ارزش خون آنها با يكديگر برابر است و تعهد واماني كه كوچكترين فرد آنها بدهد براي همه شان محترم است و آنها در برابر بيگانگان، يكدل و يكدست به هم پيوسته و متشكّل اند.[13]

بنابراين، فرد مسلمان هيچگاه نبايد نسبت به ناراحتي و گرفتاري هاي ساير مسلمانان بي تفاوت و از اوضاع و احوال آنها بي خبر باشد، چون كسي كه در اين گونه مسائل بي تفاوت باشد به طريق اولي در مورد مسائل مهمتري كه در اجتماع رخ مي دهد نيز عكس العملي از خود نشان نخواهد داد. اين گونه افراد، خودآگاه يا ناخودآگاه، دچار خودخواهي خاصي هستند كه جز به خود به هيچ كس نمي انديشند و از روح تعاون و نيكوكاري برخوردار نيستند با اينكه قرآن مجيد مسلمين را به همكاري و تعاون در كارهاي خير دعوت مي كند و مي فرمايد:

«تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى...»[14]

در راه نيكي و پرهيزكاري به يكديگر كمك كنيد ... .

افراد بي تفاوت و خودخواه لزوم تعاون و همكاري در نيكوكاري و سالم سازي اجتماع را كه يك اصل مهم اسلامي است ناديده مي گيرند با اينكه طبق اين اصل تمام مسلمين وظيفه دارند در كارهاي نيك و پسنديده به كمك يكديگر بشتابند. بنابراين، كسي كه مي خواهد متخلّق به اخلاق حسنه باشد بايد بكوشد تا روح همياري و همدردي را در خود ايجاد كند و با رياضت و اقدام عملي، حالت بي تفاوتي و خونسردي را به خونگرمي و سوز و گداز و حسّ فردگرايي را به روح اجتماعي مبدّل سازد؛ يعني همين كه احساس ناراحتي و نياز در برادر ديني خود كرد بي درنگ وارد عمل شود و در رفع مشكل او اقدام مقتضي معمول دارد و چه بهتر آنكه پيش از تقاضا و استغاثه او در مقام ياري و اغاثه برآيد تا برادر ديني به ذلّ سوال دچار نشود.

رسول گرامي اسلام ـ صلّي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود:

«مَنْ أصْبح لا يَهْتمُّ بِأمورُ الْمسلمينَ فَليْس منهم و من سَمِعَ رَجلاً يُنادي يا لَلْمسلمينَ فَلم يُجبه فليْسَ بِمًسلمٍ.»[15]

كسي كه در هر صبحگاه به امور مسلمين همّت نگمارد و در انديشه كارهاي آنان نباشد از آنها نيست، و كسي كه بشنود مردي فرياد مي زند و كمك مي طلبد و به او كمك نكند مسلمان نيست.

از احاديث استفاده مي شود كه هر كس امكانات خداداده را در رفع حوايج براداران ديني به كار نگيرد قهراً آن را در خدمت گناه و دشمنان خدا قرار خواهد داد.

امام باقر ـ عليه السّلام ـ فرمود:

«مَنْ بَخِل بِمَعُونةِ أخيِه الْمسلِم و الْقيام لهُ في حاجَتِهِ (الّا) ابْتُلِيَ بِمَعُونةٍ مَنْ يَأَثَمُ عليهِ و لا يُوجَرُ.»[16]

كسي كه در كمك كردن به برادر مسلمانش بخل ورزد و از اقدام در انجام حاجتش كوتاهي كند ناچار مي شود به كسي كمك كند كه با اين امكانات عليه خود او اقدام كرده و در اين راه هيچ اجر و پاداشي نخواهد برد.

در روايت ديگري ابي بصير از امام صادق ـ عليه السّلام ـ نقل مي كند كه آن حضرت فرمود:

هر يك از شيعيان ما كه نزد يكي از براداران ديني خود برود و از او كمك بخواهد و او با اينكه مي تواند وي را ياري دهد كوتاهي كند خداي متعال او را گرفتار مي كند كه حاجت دشمنان ما را برآورد تا بدين وسيله خداوند در روز قيامت او را عذاب كند.[17]

خواري دنيا و آخرت

در روايت ديگري امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود:

«مامِنْ مؤمن يَخْذُل أخاهُ و هو يقْدرُ علي نصْرتِه إلّا خَذَلهُ الله في الدُّنيا و الْاخرةِ.[18]»

هر مؤمني كه برادر ديني خود را ياري ندهد با اينكه قدرت اين كار را دارد خداوند او را به حال خود واگذارد و در دنيا و آخرت خوار و ذليلش كند.