به گزارش خیمه مگ،استاد محسن قرائتی در ادامه سلسله مباحث تفسیری خود با موضوع تفسیر قطره ای به بیان آموزه های آیه ۲۴۵ سوره بقره پرداخته است.

* آیه               

مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافاً کَثِیرَةً وَاللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ‏

* ترجمه                      

کیست که به خداوند وام دهد، وامی نیکو تا خداوند آن را برای او چندین برابر بیافزاید و خداوند (روزی بندگان را) محدود و گسترده می ‏سازد، و به سوی او بازگردانده می ‏شوید.

* نکته ها                     

در تفاسیر مختلف [تفسیر کبیر، کاشف و نمونه] آمده است که این آیه به دنیال آیه قبل که مردم را به جهاد تشویق می‏ کرد، مؤمنان را به انفاق و وام ترغیب می ‏نماید. زیرا همانگونه که برای امنیّت و صیانت جامعه، نیاز به جهاد و تلاش مخلصانه است، همچنین برای تأمین محرومان و تهیه وسایل جهاد، نیاز به کمک ‏های مادّی می ‏باشد.

موضوع وام دادن به خدا، هفت بار در قرآن آمده است. تفسیر مجمع‏البیان [تفسیر مجمع ‏البیان، ذیل آیه ‏ی ۱۱ سوره حدید] شرایطی را برای قرض ‏الحسنه بیان کرده است. از آن جمله:

۱- از مال حلال باشد

۲- از مال سالم باشد

۳- برای مصرف ضروری باشد

۴- بی ‏منّت باشد

۵ - بی‏ ریا باشد

۶- مخفیانه باشد

۷- با عشق و ایثار پرداخت شود

۸- سریع پرداخت شود

۹-  قرض دهنده خداوند را بر این توفیق شکرگزار باشد

۱۰- آبروی گیرنده وام حفظ شود

«قرض»، در زبان عربی به معنای بریدن است و اینکه به وام، قرض می ‏گویند به خاطر آن است که بخشی از مال بریده و به دیگران داده می ‏شود تا دوباره باز پس گرفته شود. کلمه «بسط» به معنای گشایش و وسعت است و «بساط» به اجناسی گفته می‏ شود که در زمین پهن شده باشد.

جهاد، گاهی با جان است که در آیه قبل مطرح شد و گاهی با مال است که در این آیه مطرح شده است.

کلمه «کثیر» در کنار کلمه «اضعاف»، نشانه‏ ی پاداش بسیار زیاد است. و جمله «یضاعفه» به جای «یضعفه» رمز مبالغه و ازدیاد است. [تفسیر روح ‏المعانی]

تعبیرِ قرض به خداوند، نشان دهنده آن است که پاداش قرض الحسنة بر عهده خداوند است.

به جای فرمان به قرض دادن، سؤال می‏ کند که کیست که به خداوند قرض دهد، تا مردم احساس اکراه و اجبار در خود نکنند، بلکه با میل و رغبت و تشویق به دیگران قرض دهند. از آنجا که انسان غریزه منفعت طلبی دارد، لذا خداوند برای تحریک انسان، از این غریزه استفاده کرده و می ‏فرماید: «فیضاعفه اضعافاً»

به جای «قرض به مردم» فرمود: «به خداوند قرض دهید»، تا فقرا احساس کنند خداوند خودش را به جای آنان گذاشته و احساس ضعف و ذلّت نکنند.

با اینکه وجود ما و هرچه داریم از خداوند است، امّا خداوند گاهی خود را مشتری و گاهی قرض گیرنده معرفی می‏ کند تا ما را به این کار تشویق نماید. حضرت علی علیه السلام فرمودند: جنود آسمان ‏ها و زمین از آن خداست، پس آیه قرض برای آزمایش شماست. [نهج‏ البلاغه، خطبه ۱۸۳]

امام کاظم علیه السلام فرمود: از مصادیق قرض به خداوند، کمک مالی به امام معصوم است. [تفسیر روح‏البیان، ج‏۱، ص‏۳۸۱]

گرچه در آیه، قبض و بسط به خداوند نسبت داده شده است، ولی در روایات می ‏خوانیم: هر که با مردم گشاده دست باشد، خداوند به او بسط می ‏دهد و هر کس با مردم بخل ورزد، خداوند نسبت به او تنگ می‏ گیرد.

در روایات، پاداش قرض الحسنة هیجده برابر، ولی پاداش صدقه ده ‏برابر آمده است. [بحار، ج‏۷۴، ص‏۳۱۱] و دلیل این تفاوت چنین بیان شده است که قرض را افراد محتاج می ‏گیرند، ولی هدیه و بخشش گاهی به غیر محتاج نیز داده می‏شود. [بحار، ج‏۱۰۰، ص‏۱۳۸]

به فرموده‏ ی روایات: هرکس بتواند قرض بدهد و ندهد، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می‏ کند. [بحار، ج‏۱۰۰، ص‏۱۳۸]

هنگامی که این آیه نازل شد: «من جاء بالحسنة فله خیر منها» [نمل، ۸۹] هر کس کار خوبی آورد، بهتر از آن را پاداش می‏گیرد. پیامبر صلی الله علیه و آله از خداوند تقاضای ازدیاد کرد، آیه نازل شد: «فله عشر امثالها» [انعام، ۱۶۰] ده برابر داده می ‏شود. باز درخواست نمود، آیه قرض الحسنه با جمله‏ی «اضعافاً کثیرة» نازل شد. پیامبر متوجّه شد که کثیری که خداوند مقدّر کند، قابل شماره نیست. [تفسیر المیزان، ج‏۲، ص‏۳۱۰]

پاداش خدا به قرض دهندگان، هم در دنیا و هم در آخرت است. زیرا در کنار «اضعافاً کثیرة» می ‏فرماید: «و الیه یرجعون» گویا حساب قیامت، جدا از پاداش‏ های دنیوی است.

جلوی بدآموزی و سوء برداشت باید گرفته شود. اگر در اوّل آیه خداوند با لحنی عاطفی از مردم قرض می‏ خواهد، به دنبال آن می ‏فرماید: «واللّه یقبض و یبسط» تا مبادا گروهی همچون یهود خیال کنند که خداوند فقیر است و بگویند: «انّ اللّه فقیر و نحن اغنیاء» [آل ‏عمران، ۱۸۱] و همچنین بدانند که قرض گرفتن خدا، برای رشد انسان است، نه به خاطر نیاز او. منافقان می ‏گفتند: به مسلمانان انفاق نکنید تا از دور رسول خدا پراکنده شوند. قرآن در جواب آنها فرمود: آنها در چه باوری هستند، مگر نمی ‏دانند خزائن آسمان‏ ها و زمین در دست خداوند است! [منافقون، ۷]

* پیام ها                      

۱- کمک به خلق خدا، کمک به خداست. «یقرض اللّه» بجای «یقرض الناس»

۲- برای ترغیب مردم به کارهای خیر، تشویق لازم است. «فیضاعفه اضعافاً کثیرة»

۳- اگر ما گشایش و تنگ دستی را به دست خدا بدانیم، راحت انفاق می ‏کنیم. «واللّه یقبض و یبسط»

۴- اگر بدانیم که ما به سوی او باز می‏ گردیم و هرچه داده ‏ایم پس می ‏گیریم، راحت انفاق خواهیم کرد. «الیه ترجعون»