به گزارش خیمه مگ، در عصری که متفکران غربی هنوز درگیر تعریف مفهومی مسئولیت اخلاقی در چارچوب‌هایی محدود چون «سرزنش‌پذیری» و «پاسخ‌گویی در برابر دیگری» بودند، امام خمینی (ره)، با نگاهی ژرف‌، اصیل‌ و آسمانی‌، تصویری از مسئولیت ارائه دادند که نه‌تنها متکی بر عقل، که ریشه‌ در عرفان، انسان‌شناسی الهی و غایت‌گرایی تاریخی داشت.

وی بیان کرد: در نگاه فیلسوفان اخلاق تحلیلی معاصر چون گری واتسون، جان فیشر، استراوسون و اسکنلن، مسئولیت اخلاقی یا ناظر به قابلیت کنش بدیل یا به پاسخ‌گویی در برابر هنجارهای اجتماعی است. در بهترین حالت، نظریاتی مانند «دو چهره مسئولیت اخلاقی» واتسون میان «نسبت‌داشتن به خود» و «پاسخ به دیگری» تمایز می‌گذارند؛ اما همه این مفاهیم در مقایسه با اندیشه امام خمینی (ره)، محدود، انسان‌مدارانه و فاقد ژرفای متافیزیکی‌اند.

مدرس دانشگاه افزود: امام خمینی (ره) در آثار اخلاقی، عرفانی و فقهی‌شان، از جمله آداب‌الصلاه، چهل حدیث، ولایت فقیه و صحیفه امام، مسئولیت را نه صرفاً رابطه‌ای اجتماعی یا امری روان‌شناختی، بلکه تجلی حضور الهی در متن کنش انسانی می‌دانند. ایشان پیش از آنکه نظریه‌های معاصر بر «نیت اخلاقی» یا «قصد درونی» تأکید کنند، در سنت عرفان عملی شیعی، انسان را مسئول می‌دانند.

وی گفت: در فلسفه اخلاق تحلیلی، استراوسون مسئولیت را بر پایه «عواطف واکنشی» مانند خشم، شرم، رنجش یا قدردانی تبیین می‌کند ولی امام خمینی (ره) در سطحی بسیار بالاتر، از «حزن قلبی»، «خوف عرفانی»، و «رجای ایمانی» به‌عنوان نشانگان مسئولیت اخلاقی نام می‌برند؛ مفاهیمی که نه فقط در برابر جامعه، بلکه در برابر حضور دائمی خداوند شکل می‌گیرند.

امانی اظهار کرد: از نگاه امام خمینی (ره)، منتظر واقعی، انسانی است که مسئول تاریخ است. او در غیاب امام معصوم(ع)، مسئولیت زمینه‌سازی ظهور را دارد و این امر نه فقط از راه دعا یا انتظار منفعل، بلکه با جهاد نفس، اصلاح جامعه و حرکت تمدنی است. این معنا از مسئولیت، بسیار فراتر از آن چیزی است که در نظریه‌های پاسخ‌گویی فیشر یا مسئولیت نهادی پیتر فرنچ دیده می‌شود؛ چرا که ریشه در ایمان، غایت‌باوری و سلوک توحیدی دارد.

وی بیان کرد: جمله جاودان ایشان که «ما مأمور به تکلیفیم، نه مأمور به نتیجه»، تنها یک اصل فقهی نیست؛ بلکه فشرده‌ای از فلسفه‌ای بزرگ‌تر است: انسان مسئول است نه چون آزاد است، بلکه چون مکلف است و مکلف است چون عبد است. این نوع نگاه، مسئولیت را از چارچوب‌های تقلیل‌گرایانه غربی فراتر می‌برد و به‌سوی ساحتی معنوی، عاشقانه و رسالت‌محور سوق می‌دهد.

استاد دانشگاه یادآور شد: در این‌جا می‌توان با افتخار گفت که امام خمینی (ره) نه‌تنها از متفکران عصر خود جلوتر بود، بلکه بسیاری از مفاهیمی را که دهه‌ها بعد توسط فیلسوفان اخلاق تحلیل شد، در بستری عمیق‌تر، جامع‌تر و معنوی‌تر مفاهیمی چون اراده آزاد مسئولانه، عاملیت اخلاقی، خطاب هنجاری، مسئولیت تاریخی و مسئولیت بین‌نسلی ارائه کرده بودند.