به گزارش خیمه مگ،حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو، استاد حوزه علمیه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه، طی گفت‌وگویی با موضوع غدیر به سوالاتی پیرامون این موضوع پاسخ داد که تقدیم شما فرهیختگان می‌شود.

* طلاب و مبلغین در ترویج و گسترش فرهنگ غدیر چه نقشی دارند؟

تبیین اصل واقعه غدیر و بیان آثار آن، چیزی است که به همه اهل دانش و بینش مرتبط است. امروز با این امکانات رسانه‌ای که پدیدار شده است، ابزار تبلیغ در دسترس همه است. همگان از طلاب و مبلغین و دانشجویان معارف و علوم عقلی و نقلی، و هرکس که دارای سواد رسانه‌ای است، در قبال پیام غدیر و اصل و اهمیت واقعه غدیر خم، رسالت دارد که حقایق را به گوش همه انسان‌ها برساند. رسالت رسول‌الله جهانی است و امامت و ولایت علی‌بن‌ابی‌طالب و جانشینانش نیز جهانی است و اختصاص به مسلمانان یا مذهب و مکتب خاص ندارد. همان‌طور که خداوند خطاب به پیامبر (ص) فرمود: «وَ مَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِیرًا وَ نَذِیرًا وَ لَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ» (سبأ/۲۷): «و ما تو را نفرستادیم مگر برای همه مردم جهان، در حالی که همگان را به پاداش‌های بزرگ الهی بشارت می‌دهی و از عذاب الهی انذار می‌کنی، ولی بیشتر مردم از این معنی بی‌خبرند.»

براساس این آیه کریمه، وظیفه خطیر امروز اهل علم، به‌ویژه طلاب علوم دینی و مبلغینی که با زبان‌های دیگر آشنایی دارند، این است که پیام قرآن و رسالت را که یکی از این پیام‌های مهم آن، اکمال دین در آن است و آن واقعه غدیر خم و امامت و ولایت امیرمؤمنان (ع) و فرزندان و جانشینانش، به‌ویژه وجود حضرت صاحب‌الزمان را به مردم دنیا برسانند. در خطبه غدیر خم که در منابع سانسور نموده‌اند، نص بر ولایت و خلافت علی و فرزندانش است. مصداق اهل‌بیت (ع) که در آیه مباهله که در همین روزها واقع شده است، جانشینان امیرمؤمنان (ع) است که پیامبر (ص) در خطبه غدیر و همچنین در آیات دیگر از جمله مودت و آیه تطهیر و آیه اولی‌الامر، این موضوع مهم مطرح گردیده است. پیش از غدیر خم، این موضوع کراراً مطرح شده است؛ چون مهم بوده است. لذا بر همه اهل دانش، به‌ویژه طلاب علوم دینی و مبلغین، این رسالت بزرگ متوجه است که در گسترش فرهنگ غدیر بکوشند به هر طریقی و به هر وسیله‌ای که در اختیار دارند. گسترش فرهنگ غدیر، مقدمه ظهور و یکی از اسباب ظهور حضرت صاحب (سلام‌الله‌علیه و عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) است. به این معنا که شناخت امامت با ترویج فرهنگ غدیر برای همه مردم دنیا فراهم خواهد آمد و این شناخت عمومی، مقدمه ظهور است.

* حوزه علمیه در ترویج و گسترش فرهنگ غدیر دارای چه نقشی است؟

۱. حوزه به‌عنوان یک نهاد علمی و فرهنگی دیرپا که از همه مراکز علمی دنیا از نظر دیرینگی تقدم دارد و این تقدم خود امتیاز این نهاد دینی است که جریان‌ساز در مسائل مهم فرهنگی جهان اسلام بوده است و این نقش‌آفرینی قطعاً در دنیا تأثیرگذار بوده است. لذا حوزه علمیه دارای جایگاه علمی بین‌المللی است در تولید علم و اندیشه و تأثیرگذاری در جریان‌های علمی و سیاسی و فرهنگی دنیا است. با توجه به این نقش برجسته حوزه در مسئله فرهنگ غدیر، ابتدا باید بسترسازی نماید؛ زمینه‌های مطرح شدن و تبیین فرهنگ غدیر و اهداف و اهمیت‌های آن را با استفاده از امکانات رسانه‌ای فراهم نماید.

۲. نقش دیگر حوزه این است که با تربیت چهره‌های علمی در سطح بین‌المللی و جهانی، به گسترش اندیشه غدیر بپردازد. البته حوزه در این امور گام‌های بزرگی برداشته و مؤسسات و مراکز علمی بین‌المللی را تأسیس نموده (از جمله جامعه‌المصطفی و...) که در آن تقریباً از همه کشورهای دنیا دانش‌پژوه و طلبه جذب نموده و سال‌هاست که تربیت‌یافتگان حوزوی در عرصه‌های بین‌المللی فعالیت دارند که آثار و نتایج آن ظهور و بروز داشته است.

۳. وظیفه دیگر، تولید آثار جدید با نگرش‌های جهانی است در موضوع غدیر و آثار علمی تولیدشده درباره غدیر را ترجمه نماید در قالب‌های مختلف به تمام زبان‌های دنیا، کتاب و دانشنامه و دایره‌المعارف. تأکید می‌کنم دایره‌المعارف غدیر را جدی پی‌گیری نمایند. اگرچه کتاب‌های مهمی چون «الغدیر» علامه امینی و «عبقات‌الانوار» میر حامد هندی و «احقاق‌الحق» قاضی نورالله شوشتری و کتاب‌های جدید نیز نوشته شده است، اما نیاز هست که رویکرد جدی بین‌المذاهبی در این زمینه با همکاری مرکز دارالتقریب و مجمع جهانی اهل‌بیت در این باره همکاری نزدیک و متمرکز لازم است.

۴. به نظرم یکی از وظایف و مأموریت‌هایی که حوزه می‌تواند در پیشبرد فرهنگ غدیر مؤثر باشد، این است که مدیریت کلان علمی این فعالیت‌ها درباره غدیر را رسماً به عهده گرفته و نظارت و پی‌گیری نموده و با تمرکز فعالیت‌هایی که اثر بخشی زیادی دارد، در این راستا با مرکز جهانی بنیاد الغدیر همکاری نزدیک داشته باشد. ترجمه و تولید آثار متنوع از جمله دایره‌المعارف، یکی از کارهای مهم است.

۵. یکی از رسالت‌های مهم حوزه، پاسخ به شبهات است؛ شبهات و تفسیرهای نادرست و منحرفی که درباره واقعه غدیر وجود دارد و امروز با گستردگی فضای رسانه‌ای مجازی و حقیقی و سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، نقش حوزه از نظر علمی باید جدی‌تر دیده شود و به پاسخگویی به این شبهات قبل از همه متوجه حوزه است. مراکز دیگر چندان احساس تکلیف ندارند.

در این راستا، طرحی که چند سال قبل به حضور مدیریت حوزه‌های علمیه، حضرت آیت‌الله اعرافی تقدیم نمودم درباره تربیت و آموزش هدفمند طلاب و دانشجویان در عرصه مناظره و پاسخگویی به شبهات در زمینه تاریخ تحلیلی اسلام و وقایع صدر اسلام تا به امروز، در اینجا نیز تأکید دارم به این قضیه که با جدیت مسئولین حوزه‌های علمیه توجه بفرمایند چه در حوزه خراسان و قم و نجف و اصفهان و آذربایجان و تهران و مراکز دیگر استان‌ها، از میان طلاب افرادی مستعد گزینش کنند برای این منظور از اول طلبگی که هم زبان یاد بگیرند و هم درباره تسلط به متون و نصوص (اعم از حدیث و تاریخ) کار کنند؛ از جمله تسلط به قرآن کریم. این قضیه را باید حوزه‌ها از همان آغاز ورود طلاب به حوزه‌ها مورد شناسایی و گزینش شوند و استعدادیابی شوند و بر اساس استعدادها تربیت شوند.

این یک نیاز ضروری امروز است که حوزه‌ها از میان فارغ‌التحصیلان سطوح عالی از گرایشات مختلف مانند: تاریخ و سیره و تمدن اسلامی، علوم قرآن و تفسیر، کلام و فلسفه و عرفان، فقه و اصول و حقوق اسلامی، و گرایشات دیگر مانند تربیت و اخلاق و... در این گرایشات نیروهای فوق‌تخصص معادل فوق‌دکتری تربیت نماید که در مناظره و پاسخ به شبهات مختلف مهارت ویژه داشته باشند و مسلط به زبان‌های مختلف باشند. این طرح و ایده یک ضرورت است. ائمه اطهار در زمان خود هم به شبهات مختلف پاسخ داده‌اند و هم مناظرات علمی زیادی با دیگران داشته‌اند و شاگردان ائمه از قبیل ابوحمزه و زراره و هشام‌بن‌حکم و... این‌گونه تربیت شده بودند از سوی ائمه هدفمند برای پاسخ به شبهات و مناظره با دیگران که این ارتباط آثار و فواید زیادی برای اسلام داشته است.

۶. گفتمان‌سازی درباره مقوله‌های مختلف تاریخی از جمله غدیر خم و این حادثه تاریخی مهم و استمرار دین اسلام و جهانی بودن آن نیز یکی از وظایف علمی حوزه‌های علمیه است؛ چون موضوع غدیر و مطرح نمودن این قضیه توسط رسول‌الله (ص) از طرف خداوند بود و آیات دقیقاً به این موضوع تصریح دارند. تفسیر این آیات و تحلیل نیازمند گفتمان‌سازی است.

۷. ضرورت تأسیس اتاق فکر یا کمیته‌ای ایده‌پرداز برای حوزه‌ها در موضوعات مهمی چون غدیر خم و... محورها باید توسط متفکرین اتاق فکر حوزه که باید افراد متفکر در این موضوعات طرح ایده و اندیشه نمایند. وجود اتاق فکر در دنیا معمول است؛ مخصوصاً مراکز راهبردی دنیا که این همه بلا بر سر ملل اسلامی می‌آید از تحلیل و اقدامات نظامی، همه این‌ها در اتاق‌های فکر آن‌ها برنامه‌ریزی شده و می‌شود. جنگ‌های استعماری و تجزیه ممالک اسلامی توسط استعمارگران و جنگ‌های مرزی و فرقه‌ای ساختگی در ممالک اسلامی از اتاق‌های فکر طراحی شده و می‌شود. امروز اگر افغانستان محل بحران شده است، این قضیه مال امروز نیست. این مربوط به تجزیه افغانستان از ایران است که استعمار برای ایجاد چنین بحران‌هایی افغانستان را از ایران جدا کرد و مرزهای مصنوعی بین ممالک اسلامی برای درگیری‌های دائمی ایجاد کرد و خودش را به‌عنوان ریش‌سفید و بزرگ و متولی حل این بحران‌ها تعریف نمود...

لذا باید حوزه در امر و موضوعات مهمی چون غدیر و مهدویت و اربعین و عزاداری، اتاق‌های فکری و علمی داشته باشند که به مدیریت‌ها کمک و همفکری و مشورت بدهند.

۸. از جمله کارهایی که حوزه می‌تواند از نظر علمی درباره موضوعاتی چون غدیر خم مدیریت نماید، ساختن کارهای هنری و آموزشی و تاریخی درباره حوادث مربوط به حادثه غدیر و دیگر موضوعات مهم است.

* در راستای اجرای جهاد تبیین در موضوع عید غدیر خم چه اقدامی باید انجام شود؟

همین موضوعاتی که در پاسخ به سؤال قبلی عرض شد درباره غدیر خم، همه در راستای تبیین غدیر بود که حوزه‌ها باید انجام دهند. غدیر حادثه و رویداد تاریخی مهم و موضوع مهم و رویداد سرنوشت‌ساز امت است؛ چراکه خداوند به پیامبر (ص) هشدار می‌دهد اگر این امر را انجام ندهی و به سرانجام نرسانی، تمام رسالت و تمام زحمات ۲۳ سال به هدر خواهد رفت. این تصریح قرآن است که اگر انجام نشود، ابلاغ رسالت نشده است: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ». پیامبر (ص) با توجه به شناختی که از مردم و نفوذ منافقین دارد از مطرح نمودن جانشینی علی (ع) دل‌نگران است و مردد است؛ از ترور خود و علی نگران است: «وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاس». چنانکه این نگرانی قبلاً بود و در برگشت از تبوک حضرت را می‌خواستند ترور نمایند و در مکه پس از مرگ ابوطالب نیز می‌خواستند ترور نمایند که هجرت کرد و علی را در جای خود گذاشت و خداوند هم خود رسول‌الله را و هم علی را حفظ کرد که جانشینش بود. اینجا هم دستور می‌دهد به ابلاغ و پس از ابلاغ این آیه نازل می‌شود: «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا».

بنابراین از اقدامات لازم، تبیین و بازتحلیل حادثه غدیر و اهمیت آن در نبوت و اسلام است و باید به انواع و صورت‌های گوناگون حادثه غدیر خم تبیین شود؛ از اجتماعات مردمی تا جشن‌های باشکوه و اطعام و توصیه‌های دیگر از ائمه درباره بزرگداشت و زنده‌داشت غدیر خم اجرا شود. همه مصداق تبیین است و مهم‌ترین بعد تبیین، تحلیل علمی و منطقی است که پشتوانه تمام قالب‌های تبیین است.

* چرا پیامبر غدیر خم را برای ارائه این پیام به مردم انتخاب کرد؟

پیامبر پیش از غدیر در سرزمین عرفات و براساس برخی روایات در منا می‌خواست این موضوع را مطرح نماید. چنانکه جابر بن سمره می‌گوید: «پیامبر مشغول ایراد خطبه در بین جمعیت بود، چون سخن او به این‌جا رسید که فرمود: "لَنْ یَزَالَ هَذَا الْأَمْرُ عَزِیزًا ظَاهِرًا حَتَّی یَمْلِکَ اثْنَا عَشَرَ کُلُّهُمْ..." همواره این دین عزیز و پیروز است تا وقتی که دوازده نفر بر آنها حکومت کنند که تمام آنها... ." جابر می‌گوید همه آنها در این هنگام سر و صدا کردند و هیاهو نمودند. لذا نفهمیدم که بعد از کلمه "کُلُّهُمْ" حضرت چه فرمود. از پدرم پرسیدم که پیامبر چه فرمود؟ گفت: فرمود همه آنها از قریش‌اند.»

از این روایت و روایات دیگر استفاده می‌شود که چون مخالفان نمی‌خواستند بنی‌هاشم و در رأس آنها علی (ع) خلافت بعد از رسول خدا را بر عهده بگیرند، لذا وقتی حرف پیامبر به این‌جا رسید، جلسه را بر هم زدند تا پیامبر به هدف خود نائل نشود.

بعد از آن، پیامبر اکرم (ص) به دنبال فرصت مناسبی بود تا این مسأله را به‌طور آشکار به مردم ابلاغ نماید و از طرفی نگران بود در اثر اصرار و تأکید بر آن، اصل دین مورد تعرض قرار گیرد یا مردم از دین خارج و ایجاد اختلاف شود. تا اینکه آیه تبلیغ بر پیامبر خدا (ص) نازل شد و پیامبر از سوی خداوند تهدید شد که اگر اعلام نکنی، دینت از بین می‌رود و مانند این است که اصلاً رسالت نکرده‌ای. لذا پیامبر مردم را در وسط بیابان گرم و سوزان نگه داشت و موضوع ولایت علی (ع) را بر مردم ابلاغ داشت. بنابراین یک علت تعویق بیان امامت از عرفات به غدیر این بود که در عرفات جو مناسب نبود و مجلس و خطبه حضرت را به هم زدند و موجب خوف پیامبر از تفرقه در دین و آسیب دیدن دین شد، لذا بیان امامت به غدیر انداخته شد.

در این باره پیامبر (ص) فرمود: «همانا جبرئیل سه بار بر من نازل شد و سلام خدا را رساند و فرمود که در این مکان (غدیر خم) توقف نمایم و به سیاه و سفید شما اعلام کنم که علی (ع) وصی و جانشین و پیشوای شما بعد از من است؛ جایگاه او نسبت به من مانند هارون نسبت به موسی پیامبر است؛ با این تفاوت که پس از من پیامبری نخواهد آمد. علی (ع) پس از خدا و پیامبر رهبر شماست.» سپس از فضائل امام علی (ع) سخن گفت و ادامه داد: «از جبرئیل درخواست کردم تا مرا از اعلام ولایت علی (ع) معاف بدارد، زیرا ای مردم می‌دانم که تعداد پرهیزکاران اندک و شمار منافقان فراوان است و گنهکارانی پرفریب که اسلام را مورد استهزاء قرار می‌دهند وجود دارد. هم‌اکنون اگر بخواهم منافقان را با نام و نشان معرفی کنم یا با انگشت به سوی آنان اشاره نمایم، یا مردم را برای شناخت آنان راهنمایی کنم می‌توانم، اما من سوگند به خدا نسبت به آنان کرامت و بزرگواری پیشه می‌نمایم تا زمانی که خداوند خود آنان را رسوا نماید.»

علت دیگر این بود که این محل، غدیر خُمّ در میان راه دو شهر بزرگ دنیای اسلام، مکه و مدینه، در محلی به نام «جُحفه» وجود دارد که در زمان رسول گرامی اسلام (ص) کاروانیان حج در آن‌جا از هم جدا می‌شدند و به طرف شهرها و محل زندگی خود می‌رفتند.