به گزارش خیمه مگ،واقعه غدیر، صرفاً رویدادی تاریخی یا سیاسی نیست؛ بلکه حقیقتی معرفتی و الهی است که شالوده‌ای برای شکل‌گیری نظام حکمرانی بر پایه وحی و قرآن محسوب می‌شود. اما این حقیقت بلند، متأسفانه در گذر زمان و در بستر نگاه‌های سطحی و جناحی، بارها تقلیل یافته و گاه حتی به عاملی برای تفرقه میان امت اسلامی بدل شده است. در حالی‌که غدیر، اگر در بستر درست خود یعنی معارف الهی و قرآنی قرار گیرد، نه‌تنها می‌تواند بسترساز وحدت امت اسلام باشد، بلکه می‌تواند مبنای تمدن‌سازی در عرصه‌های مختلف از جمله هنر، فرهنگ و اجتماع قرار گیرد.

هنر، به‌ویژه هنرهای تصویری همچون نقاشی، ظرفیت بی‌بدیلی برای تبیین معارف عمیق دینی دارد. اما برای آن‌که هنرمند بتواند در عرصه‌ای همچون غدیر اثر خلق کند، پیش‌نیازهایی ضروری است؛ از جمله آن‌که فضا برای او تبدیل به یک فضای معرفتی و الهی شود، نه سیاسی و پرهیزنده. بسیاری از هنرمندان به‌واسطه ناامن‌بودن فضای برداشت‌ها از مفاهیم غدیر، از تولید اثر در این حوزه خودداری می‌کنند، چراکه نمی‌خواهند کارشان عاملی برای سوءبرداشت یا تفرقه شود. در عین حال، اگر نگاه اهل علم به غدیر، نگاه معرفتی و قرآنی باشد، می‌توان انتظار داشت هنرمندان نیز با الهام از آن، آثاری عمیق، ماندگار و وحدت‌آفرین خلق کنند.

در همین راستا و برای بررسی چگونگی ورود هنرمند به عرصه غدیر بدون افتادن در ورطه تفرقه یا شعارهای تکراری، خبرگزاری حوزه گفت‌وگویی انجام داده‌ با عبدالحمید قدیریان، نقاش و سینماگر شناخته‌شده کشورمان که سال‌ها در حوزه هنر دینی فعالیت داشته است. در ادامه این گفت‌وگو، همراه ما باشید.

شما به‌عنوان هنرمندی که سال‌ها در عرصه نقاشی و سینمای دینی فعال بوده‌اید، تجربه‌های مهمی درباره پرداختن به واقعه غدیر دارید. به‌ویژه در سال گذشته از یکی از آثارتان با محوریت غدیر رونمایی شد. در شرایطی که برخی نگاه‌ها به واقعه غدیر ممکن است باعث بروز اختلاف در میان مسلمانان شود، از نظر شما چگونه می‌توان از ظرفیت این واقعه برای تقویت وحدت در جهان اسلام استفاده کرد و هنرمند چگونه می‌تواند به غدیر بپردازد بدون آن‌که در دام نگاه‌های تفرقه‌افکنانه گرفتار شود؟

به‌نظر می‌رسد تا زمانی که موضوع غدیر در بستر نگاه‌های صرفاً سیاسی بررسی شود، حق مطلب درباره آن ادا نخواهد شد. اگر واقعه غدیر از این فضا خارج و در مجرای اصلی خود یعنی معارف قرآنی قرار گیرد، می‌توان امیدوار بود که بسیاری از مؤمنان و مسلمانان even آن‌هایی که با تفکر شیعی در زمینه غدیر همراه نیستند نیز با این حقیقت الهی ارتباط برقرار کنند. چرا که هنگامی که کلام بشر با کلام خداوند پیوند می‌خورد، طبیعتاً دل‌های مؤمنان از هر مذهبی متأثر می‌شود و همراهی شکل می‌گیرد.

مشکل اصلی آن است که غدیر غالباً در قالب یک رخداد صرفاً سیاسی یا اجتماعی دیده می‌شود، در حالی که این نگاه محدودکننده است. البته، جنبه سیاسی و اجتماعی غدیر انکارناپذیر است، اما واقعیت آن فراتر از این‌هاست. غدیر در حقیقت نقطه آغاز یک ساختار حکمرانی الهی است، ساختاری که بر اساس قرآن کریم و بر محور ولایت شکل می‌گیرد. وقتی ما از این منظر به غدیر می‌نگریم، دیگر تفاوت‌های مذهبی، سیاسی یا قومی مانعی برای درک و بهره‌مندی از آن نخواهد بود.

در مورد نقش هنرمند، بارها گفته‌ام که هنرمند نسبت به اندیشه‌ای که به او عرضه می‌شود، مسئول است و در محدوده آن اندیشه می‌تواند اثر خلق کند. اگر مباحثی که به هنرمند ارائه می‌شود صرفاً سیاسی باشد، او هم ناچاراً در همان فضا قلم خواهد زد و همین موضوع می‌تواند تضادهایی پدید آورد که به‌هیچ‌وجه مطلوب نیست. اما اگر نگاه معرفتی و قرآنی غالب شود، آن‌گاه هنرمند می‌تواند از این منظر وارد شود و اثری تولید کند که نه تنها اختلاف‌برانگیز نباشد، بلکه مایه وحدت مسلمانان شود. حیف است که امت اسلامی به خاطر نگاه‌های محدود و سیاسی از بهره‌های معرفتی این واقعه بزرگ الهی محروم بماند.

شما به جنبه‌های فرمی پرداخت هنری به غدیر اشاره کردید؛ این‌که اغلب آثار هنری فقط به بازنمایی ظاهری و صحنه‌پردازی حادثه غدیر بسنده می‌کنند. آیا مصداقی در ذهن دارید که از این فرم‌گرایی عبور کرده باشد و تفکر و عمق معرفتی غدیر را در خود گنجانده باشد؟ مثلاً در حوزه عاشورا آثار ماندگاری چون اثر استاد فرشچیان وجود دارد. آیا در مورد غدیر نیز اثری سراغ دارید که در سطح تفکر و معرفت بتوان به آن استناد کرد؟

بله، همان‌طور که فرمودید، در اغلب آثار هنری مرتبط با غدیر، صرفاً به بازنمایی صحنه‌های تاریخی واقعه پرداخته شده است. هنرمندان عموماً همان لحظه معرفی حضرت علی (ع) به عنوان جانشین پیامبر (ص) را به تصویر می‌کشند، که البته مهم و قابل‌توجه است. بنده هم یکی دو اثر در این زمینه خلق کرده‌ام، اما جسارت پیشروی بیشتر در این مسیر را نداشته‌ام، چراکه نگران بوده‌ام مبادا برداشت‌های سیاسی نادرست از آثارم شکل بگیرد و آن هدف اصلی، یعنی تقویت وحدت اسلامی، خدشه‌دار شود.

یکی از تابلوهایی که کار کردم، نگاهی برزخی و تحلیلی به واقعه غدیر داشت. حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد آن را هم به پایان رساندم، اما کار را متوقف کردم. دلیل توقف هم دقیقاً همین ترس از سوءبرداشت بود. اگر فضای فکری غالب، فضایی معرفتی بود، قطعاً این اثر را کامل می‌کردم و منتشر می‌ساختم. اما وقتی چنین زمینه‌ای وجود ندارد، ادامه دادن پروژه خطرناک می‌شود.

در مورد مثال عاشورا و اثر استاد فرشچیان که اشاره کردید، باید نکته‌ای را عرض کنم. آن اثر، بی‌تردید از زیباترین و تأثیرگذارترین آثار هنری مرتبط با عاشورا است. اما به‌لحاظ مفهومی، بیشتر در سطح احساسی باقی مانده است و وارد فضای تفکر عمیق نشده. آنچه باعث شهرت و ماندگاری اثر شده، نه لزوماً عمق معرفتی آن، بلکه نام استاد فرشچیان و زیبایی بی‌نظیر اثر است. بنابراین نمی‌توان گفت که چنین آثاری از جنبه تفکر و تأثیرگذاری معرفتی بر جامعه برتری دارند، بلکه بیشتر به خاطر فرم و احساس هنرمندانه‌شان مورد توجه قرار گرفته‌اند.

در مورد غدیر نیز اثری که هم‌تراز از نظر معرفتی باشد، نداریم. علت این غیبت هم آن است که ورود به این عرصه باید از سوی اهل علم آغاز شود. آن‌ها هستند که باید فضای فکری جامعه را از حالت سیاسی به فضای معرفتی سوق دهند. هنرمند می‌تواند در چارچوب این تفکر، آثاری فاخر تولید کند. ولی وقتی این تفکر وجود ندارد، ورود هنرمند به میدان می‌تواند برای او پرهزینه و خطرناک باشد، چون مورد هجمه قرار خواهد گرفت.

اگر این‌گونه که شما بیان کردید، فضای معرفتی به‌درستی برای هنرمند تعریف شود، چه افقی برای خلق آثار هنری در حوزه غدیر می‌توان متصور بود؟ و آیا فکر می‌کنید در آینده نزدیک چنین زمینه‌ای فراهم خواهد شد؟

اگر شرایطی فراهم شود که ابتدا اهل علم با زبانی عمیق، معرفتی و قرآنی به غدیر بپردازند، بدون تردید هنرمند هم می‌تواند بر اساس این تفکر، وارد میدان شود. یعنی ابتدا باید بنیان معرفت شکل بگیرد و سپس هنرمند با شناختی دقیق، اثری خلق کند که بتواند در قالبی زیباشناختی و هنری، پیام آن معرفت را منتقل کند. چنین اثری نه‌تنها زیبا خواهد بود، بلکه ماندگار نیز خواهد شد، چراکه پشتوانه‌ای از اندیشه و باور دارد.

متأسفانه، در حال حاضر نه در جامعه، نه در میان اهل علم و نه در فضای رسانه‌ای، آن فهم معرفتی عمومی از غدیر وجود ندارد. به همین دلیل، هنرمند ما هم نمی‌تواند به‌راحتی وارد این حوزه شود. و تا زمانی که چنین زمینه‌ای ایجاد نشود، آثار عمیق و مفهومی درباره غدیر هم شکل نخواهد گرفت.

نتیجه آن‌که، اگر خواهان آن هستیم که واقعه غدیر نه به‌عنوان موضوعی اختلاف‌برانگیز بلکه به‌مثابه یک موهبت الهی و وحدت‌بخش برای مسلمانان مطرح شود، ابتدا باید آن را از قالب‌های سیاسی خارج و در بستر معرفت الهی بازتعریف کنیم. این مسیر، هم از جانب اهل علم آغاز می‌شود و هم توسط هنرمندانی که با فهمی عمیق، رسالت خود را در انتقال حقیقت الهی می‌بینند.