به گزارش خیمه مگ، جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست؛ استاد درس خارج حوزه علمیه قم، با محوریت تفسیر سوره حمد، صبح امروز در فضای مجازی منتشر شد.

در ادامه گزیده مباحث این جلسه را می‌خوانید؛

مباحثی راجع به بسمله مطرح شد؛ هم مباحث فقهی و هم غیر فقهی. مباحث غیر فقهی تمام شد، بحث فقهی شامل چند سوال بود که مواردی از آن را بیان کردیم، دو مورد آن را هم امروز مطرح می‌کنیم. هفته گذشته گفتیم تعیین بسمله قبل از سوره لازم نیست. اصلا گفتنش لازم نیست ولی اگر احتیاط کردیم و گفتیم قرائت بسمله مطلوب است باز هم تعیین لازم نیست ولی سوالی که مطرح است این است بنا بر عدم لزوم تعیین بسمله قبل از شروع سوره، اگر شخصی بسمله را به قصد یک سوره‌ گفت و بعد تصمیم گرفت سوره را عوض کند دوباره باید بسمله بگوید یا نه؟ پس ما قائل شدیم تعیین بسم الله قبل از سوره لازم نیست و می‌تواند بسم الله بگوید و بعد تعیین سوره کند ولی اگر قبل از بسم الله تعیین سوره کرد و بسم الله را گفت می‌تواند سوره را عوض کند؟ ببینیم صاحب عروه چه نظری دارد. 

نقدی بر دیدگاه صاحب عروه

ایشان می‌گوید در این مسئله فرد باید بسم الله را مجددا بگوید. ما فکر می‌کنیم نظر صحیح این است که همان بسم الله کافی است. مثلا طرف به قصد سوره توحید بسمله گفته ولی الآن می‌خواهد سوره قدر بخواهد. اگر سوره قدر را به این بسمله‌ای که برای سوره توحید بود بچسباند برای سوره قدر می‌شود. دلیل اینکه صاحب عروه می‌گوید باید مجددا بسمله بگوید این است که بسم اللهی گفته که سوره‌اش را نخوانده و سوره‌ای خوانده که بسم الله آن را نگفته است. ما می‌گوییم اگر شما مثل خیلی از معاصرین می‌گفتید تعیین بسم الله برای هر سوره‌ای لازم است اشکال درست بود ولی شما می‌گویید تعیین بسم الله لازم نیست، یعنی می‌تواند بسم الله بگوید بعد قصد کند چه سوره‌ای بخواند. شما که تعیین سوره را لازم نمی‌دانید نباید بگویید اگر بسم الله را به قصد سوره‌ای گفت نمی‌تواند سوره دیگری بخواند.

ما در جلسه قبل گفتیم مسئله را عرفی کنید. اگر کسی بسم الله بگوید بعد سوره قدر بخواند، این بسم الله برای سوره قدر می‌شود. وقتی مسئله را عرفی کردیم اگر طرف اول بسم الله به قصد سوره توحید گفت ولی سوره قدر خواند عرفا می‌گویند سوره قدر خواند. پس به نظر ما در اینجا همان بسم الله کفایت می‌کند. این سوال پنجم بود که جوابش مشخص شد.

یک مسئله دیگر عرض کنم؛ فرض کنید طرف بسم الله گفت ولی یادش رفت بسم الله را به نیت کدام سوره گفته است، بر مسلک صاحب عروه باید دوباره بسم الله بگوید ولی به نظر ما سالبه به انتفای موضوع است و لازم نیست دوباره بسم الله بگوید. یک مسئله دیگر عرض کنم؛ فرض کنید طرف بسم الله بگوید، بعد از آن تعیین سوره کند. طبق نظر ما و صاحب عروه اشکالی ندارد. مسئله بعد؛ اگر طرف شک کرد برای سوره خاصی بسم الله گفته است یا نه، در اینجا باید استحصاب عدم جاری کند و هر سوره‌ای می‌تواند بخواند ولی احوط یعنی احتیاط مستحب این است که اعاده‌اش کند. البته ما نمی‌گوییم احتیاط مستحب است ولی می‌گوییم مطلوب است اعاده کند.

سوال ششم و آخرین بحث فقهی در مورد بسم الله این است که قرائت سوره‌های سجده‌دار برای جنب و زن حائض حرام است ولی بحث است که خود آن آیه سجده‌دار حرام است یا کل سوره حرام است؟ اگر گفتیم کل سوره حرام است، بسم الله آن هم حرام است؟ اتفاقا این مسئله مبتلابه است ولو شاید خیلی‌ها به آن توجه نکنند. این مسئله را صاحب عروه بیان کرده است؛ ایشان می‌گوید از چیزهایی که بر جنب حرام است تلاوت سوره‌های سجده‌دار است، حتی یک بخش از آن و حتی بسم الله آن. اگر خانم یا آقا بسم الله را گفت، اگر کلی بگوید اشکال ندارد ولی اگر به قصد چهار تا سوره سجده‌دار بگوید حرام است.

طبق مسلک ما اصلا اینکه بسم الله را به قصد سوره‌های سجده‌دار بگوید اشتباه است چون ما می‌گوییم غیر از سوره حمد، بسم الله جزء سوره نیست. پس اگر طرف بسم الله را بگوید کار حرامی مرتکب نشده است. این هم سوال ششم و جواب آن.

مروری بر مباحث دو سال گذشته

این بحث چهار جلسه طول کشید و ما چهار جلسه را به مباحث علوم قرآنی و فقهی بسم الله اختصاص دادیم. عرض کردیم یکی از اهتمام‌های ما در مباحث تفسیر مباحث فقهی است و متوجه شدید بسم الله، این مباحث فقهی را دارد. از نظر ساختار بحث، ما دیگر بحثمان راجع به بسم الله تمام شد. جالب است کل سال گذشته بحث ما مقدمات تفسیر بود یعنی طی ۲۶ جلسه درباره فلسفه تفسیر صحبت کردیم. امسال از اول سال وارد خود تفسیر شدیم.

در خود تفسیر، اولین آیه بسم الله بود. ۲۳ جلسه راجع به بسم الله صحبت کردیم. در این جلسات در رابطه با حرف باء، اسم، الله، الرحمن و الرحیم مباحثی مطرح کردیم. ما دیگر راجع به کل سوره حمد حرفی نداریم. من پیام سوره را همان اوایل سال گفتم که چطور قرآن در این سوره روش تربیت را یاد می‌دهد. بنابراین بحث سوره حمد تمام شد و از جلسه آینده سراغ سوره بقره خواهیم رفت.