به گزارش خیمه مگ، استاد محسن قرائتی در ادامه سلسله مباحث تفسیری خود با موضوع تفسیر قطره ای به بیان آموزه های آیه 196 سوره بقره پرداخته است.

* آيه               

وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْىِ وَلاَ تَحْلِقُواْ رُءُوسَكُمْ حَتَّى‏ يَبْلُغَ الْهَدْىُ مَحِلَّهُ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَّرِيضاً أَوْ بِهِ أَذًى مِّنْ رَّأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِّنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَآ أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْىِ فَمَنْ لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَثَةِ أَيَّامٍ فِى الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَنْ لَّمْ يَكُنْ أَهْلَهُ حَاضِرِى الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ

* ترجمه                      

و حج و عمره را براى خدا به اتمام رسانید و اگر محصور شدید (و موانعى مانند ترس از دشمن یا بیمارى اجازه نداد كه پس از احرام بستن، حج را كامل كنید) آنچه از قربانى فراهم است (ذبح كنید و از احرام خارج شوید.) و سرهاى خود را نتراشید تا قربانى به قربانگاه برسد و اگر كسى بیمار بود و یا ناراحتى در سر داشت (و ناچار بود سر خود را زودتر بتراشد،) باید كفّاره‏اى از قبیل روزه یا صدقه یا قربانى بجا آورد و چون (از بیمارى و یا دشمن) در امان شدید، پس هر كس به دنبال عمره تمتّع، حج را آغاز كرده آنچه را از قربانى كه میسّر است (ذبح كند.) و هركس كه قربانى نیافت، سه روز در ایام حج روزه بدارد و هفت روز به هنگامى كه بازگشتید، این ده روزِ كامل است. (البتّه) این (حج تمتّع) براى كسى است كه خاندانش ساكن (مكّه و) مسجد الحرام نباشند. و از خدا پروا كنید و بدانید كه او سخت كیفر است.

* نکته ها                     

در این آیه، كلیّات و گوشه‏اى از احكام حج و عمره آمده است، ولى تفصیل آن در روایات و فتاواى علما مى‏باشد.

«حج» مناسكى است كه بنیان‏گذار آن حضرت ابراهیم علیه السلام بوده و در میان عرب از زمان آن حضرت متداول بوده و به فرمان خداوند این برنامه در اسلام نیز امضا شد و تا روز قیامت نیز خواهد بود.

«عمره» به معناى زیارت است و هركس وارد مكّه شود باید با لباس احرام به زیارت كعبه و طواف آن برود. حج و عمره مثل اذان و اقامه، دو عمل مشابه هستند كه اندكى تفاوت دارند. «هَدى»، نام قربانى حج است.

این آیه، عمره‏ى تمتّع را در كنار حج تمتّع آورده است؛ «فمن تمتّع بالعمرة الى الحج»، لكن یكى از خلفا به اجتهاد خود آن را منع كرد؛ البتّه این اجتهاد در برابر فرمان صریح خداوند است.

حكم مسائل اضطرارى، محدود به زمان ضرورت است و لذا برخلاف موارد عادّى كه در سفر روزه جایز نیست، در این سفر در صورت عدم ذبح قربانى، روزه واجب است و آن هم باید در سه روز هفتم، هشتم و نهم ماه باشد، چرا كه روز دهم عید قربان است كه روزه ى آن حرام مى‏باشد.

امامان معصوم در تفسیر جمله‏ى «اتمّوا الحج» فرمودند: حجِ تمام، حجى است كه در آن كلام زشت، گناه و نزاع نباشد و از محرّمات پرهیز شود. [تفسیر نورالثقلین، ج‏1، ص‏181 و برهان، ج‏1، ص‏193] و انسان توفیق یابد امام زمان خود را ملاقات كند. [تفسیر نورالثقلین، ج‏3، ص‏183]

* پيام ها                      

1- وظایف دینى را باید تمام و كمال به انجام رسانید. بعد از شروع اعمال حج، نمى ‏توان آن را ناتمام و ناقص گذارد. «اتمّوا»

2- در اعمال حج، قصد قربت و عبادت لازم است. به انگیزه‏ ى جهانگردى و سیاحت نمى ‏توان حج بجا آورد. «اتمّوا... للّه»

3- احكام اسلام، در مقام سخت ‏گیرى بر مردم نیست. تمام نمودن حج و عمره بر كسى كه از درون مریض یا از بیرون ترس دارد، واجب نیست. «فان اُحصرتم فما استیسر من الهدى»

4- مكان در عبادات سهم دارد. «یبلغ الهدى محلّه»

5 - بیمارى سبب تخفیف در احكام است؛ نه تعطیل آن. لذا در حج، افراد معذور باید با روزه یا صدقه یا قربانى، وظایف خود را جبران كنند. «فمن كان منكم مریضاً او... ففدیة من صیام او صدقة او نسك»

6- ملاك وجوب قربانى در حج، آسان و سهل بودن آن است. «فما استیسر من الهدى فمن لم یجد فصیام ثلاثة ایام...»

7- قانون عمره و حج تمتّع، تنها براى حجاجى است كه ساكن مكّه نباشند، حج ساكنان مكّه نوع دیگرى است. «اتموا الحج و العمرة... ذلك لمن لم یكن اهله حاضرى المسجد الحرام»

8 - توجّه به كیفر الهى، زمینه ‏ساز تقواست و تقوى، زمینه‏ساز انجام تكالیف. «واتمّوا الحج و العمرة... واتّقوا اللَّه واعلموا انّ اللَّه شدید العقاب»

9- توّجه به تقوا، در انجام تمام فرمان ‏هاى الهى مطرح است. «اتمّوا الحج... و اتّقوا اللّه»

10- اعمال حج، قبل از اسلام به نحو دیگرى بوده است. لذا قرآن بر مراعات این تغییرات تأكید نموده است. «انّ اللّه شدید العقاب»

11- براى كسانى كه در احكام حج تغییرى دهند، كیفر شدیدى است. «شدید العقاب»